Recensie Blauwbaard / Winterreise

Eenzaamheid. Zich niet kunnen identificeren met anderen. Een duister verleden met zich meedragen. Nergens toebehoren. Daarover gaat de eerste en enige opera van Béla Bartók “de burcht van hertog Blauwbaard” die in 1918 zijn  eerste opvoering kreeg. Regisseur Kornél Munduczó koppelt de opera uit één bedrijf aan Winterreise, een liedcyclus van Schubert die met zijn minimalistische approach ook desolate gevoelens van eenzaamheid, verlatenheid, vertwijfeling en beklemming uit 1827 wist te vangen. Beide werken contrasteren muzikaal (dat heeft uiteraard met het tijdskader en de locatie waar ze ontstaan zijn te maken) zeer sterk. Winterreise zit qua scenografie vol goede bedoelingen waarbij lang niet alles even goed werkt, en moet dan ook die van Blauwbaard voor laten gaan.

Bij Blauwbaard van Béla Bartók met een libretto van Béla Balázs zien we een prachtig decor, een statige kamer met deuren, zuilen. Achteraan zien we een stomme zwart wit-film afspelen: Dracula uit 1931 met Béla Lugosi in de hoofdrol. Drie Béla’s in een werk dus. De Slovaakse bas Stefan Kocan (Blauwbaard) hangt aan een infuus dat hem van vers bloed voorziet terwijl hij naar de film kijkt. Wit stroboscopisch licht en een bleep die overgaat in een lang onderbroken hoog signaal tonen zijn dood. Blauwbaard wordt hier als Graaf Dracula voorgesteld, die eind 19^de eeuw (in 1897, mooi tussen het ontstaan van Blauwbaard en Winterreise dus) het levens – euh – licht zag via de Ierse schrijver Bram Stoker.

De Litouwse sopraan Asmik Grigorian mag als Judith de maagd/toekomstige bruid van dienst spelen. Zij is op zoek naar het verleden van Blauwbaard en wil alles van hem weten, ook de duistere kant. Blauwbaard probeert haar nieuwsgierigheid te temperen en de deuren die zijn verleden blootleggen, toe te houden. “Kus me. Stel geen vragen” luidt het bij hem. Maar de nieuwsgierigheid van de vrouw kent geen grenzen, ze ontdekt de verschrikkingen, het bloed dat aan het verleden van Blauwbaard kleeft en bepaalt daarmee ook haar eigen lot. Ook zij zal behoren tot de ondoden, en zweven tussen leven en dood. Het libretto van Béla Balázs leest dan ook als “hou bepaalde potjes gedekt. Je hoeft niet alles te weten van je partner. Sommige geheimen horen verborgen te blijven.”

Scenografisch vertaalt zich dit in een burcht die beetje bij beetje zijn geheimen prijsgeeft. Een zeer knap decor (van de hand van de Hongaar Marton Agh) dat uit elkaar gehaald wordt ook. Waar orde omgetoverd wordt tot wanorde.  Waar een zeker realisme omgebogen wordt tot de wereld van een mythisch schepsel. Erg doeltreffend is het in zijn live camerabeelden waarbij Judith zich onderdanig opstelt tot haar meester. Fel wit belicht zijn die beelden, die contrasteren met het rode bloed. Het mag duidelijk zijn, hier maakt de regisseur een verwijzing naar de kitsch, de cult, eigen aan films die onder andere op de Nacht van de Wansmaak getoond worden. Ook een verwijzing naar de vele amateurbeelden die Youtube halen, kan je er in zien als je wil.

“Is Jan Verheyen en prins Laurent, fans van het genre, al naar de Vlaamse Opera getrokken om deze productie, die hen wellicht zal bevallen, te zien?”vragen we ons af. Zeer doeltreffend en subliem in zijn eenvoud is de scène waarbij Judith de poort opent van het tranenmeer. Een bellenblaasmachine begint te werken, en twee opblaasbare clownvissen – Air Swimmers - zwemmen in de lucht op afstandsbediening. Dat zorgt voor een heerlijk komisch effect. Een consument kan die producten al aan een prijsje van een kleine 50 euro/stuk aanschaffen maar ze mogen enkel binnenshuis gebruikt worden. “Dat nog niemand hier eerder aan dacht om dit speelgoed te integreren in een voorstelling.” vragen we ons af. Opvallend is ook de borrelende beweging die we het orkest horen maken.

Dat brengt ons bij Schubert in wiens partituur we dan weer een ander natuurelement horen, namelijk dat van de wervelende wind in “der Lindenbaum”. De Duitse pianist Severin von Eckardstein begeleidt op een Steinway, een historische vleugelpiano uit 1875, die een prachtige, warme en volle klank laat horen de jonge bariton Toby Girling. Hij zit tussen Final Exit Hell en Enter Heaven, in een transitzone. Ook hier is de kleur van de meeste nummers zeer weemoedig en zelfs donker op “Lentedroom” na waar toch een sprankeltje hoop in zit, een droom over de liefde ontmoeten.

 De liedcyclus eindigt met een erg verfijnd “Der Leiermann”(de lierdraaier), zeer minimalistisch begeleid op piano, verschillende maten enkel met de linkerhand gespeeld, waarbij de rechter heel even, bijna fragmentarisch melodie maakt. Het nummer zelf voelt erg impressionistisch en beschrijvend aan.  De beelden van mannen in een Hongaars vluchtelingenkamp die geprojecteerd worden zijn erg sterk. Maar hun bijna constante aanwezigheid zorgt ervoor dat het visueel al snel eentonig wordt, net als het leven dat de individuen in kwestie er leiden. Het acteren voelt ook wat geforceerd aan.  Aan de andere kant is elk excuus goed om een boeiende liedcyclus van Schubert ten gehore te brengen, al had die wat ons betreft ook zuiver concertant gebracht mogen worden. Want versta ons niet verkeerd, bij deze double bill Blauwbaard/Winterreise zijn er wel degelijk overlappingen in de ondertoon, het sentiment dat in beide partituren bezongen wordt. Pluspunt is ook een zekere persoonlijke binding tegenover de hoofdrollen. Podium- en concertrecensent tegelijkertijd zijn, het is ook wat tussen twee werelden vallen. Alleen al daarom genieten de twee Dracula’s die Toby Girling in Winterreise en Stefan Kocan in Blauwbaard neerzetten, meer dan onze sympathie.

< Bert Hertogs >

Blauwbaard/Winterreise speelt nog t.e.m. 10 mei 2014 in de Vlaamse Opera Antwerpen.