Recensie Rigoletto

Met Rigoletto is er ein-de-lijk opnieuw een productie in een regie van de Canadese regisseur Robert Carsen in ons land te zien. En wat voor één. Wat de solisten, koor en orkest betreft, levert de Munt het neusje van de zalm af.  Maar alle eer gaat uiteraard opnieuw naar Carsen die er een bij momenten adembenemende voorstelling met circustechnieken in verwerkt van wist te maken. Zo eentje die je nog lang nablijft én je liefde voor het medium opera opnieuw aanwakkert en bevestigt.

Toegegeven, Carsen heeft een zeer belangrijke rol gespeeld voor mezelf. In het seizoen 2000-2001 proefde ik voor het eerst van opera, en koos ik op mijn twintigste, tamelijk laat dus, voor het eerst voor een half studentenabonnement in de Vlaamse Opera. In het laatste jaar van het secundair zagen klasgenoten de Toverfluit in Praag, maar vermits ik als laatstejaarsreis voor de bestemming Tenerife koos, had ik nog nooit een opera gezien.  Tot die Zauberflöte dus opgevoerd werd in Antwerpen. Het was de kans om dicht bij huis dit werk live te kunnen zien en alvast dat gat in mijn cultuur te plamuren.

Vermits het interessanter was om een half studentenabonnement te kiezen in plaats van een losse kaart én een last minute ticket me iets te gewaagd leek voor zo’n titel, ging ik dus naar vier producties. Die Zauberflöte was alles behalve wat ik van een opera in een hedendaagse regie verwachtte na de eeuwwisseling. Mooi gezongen door de zangers, daar niet van, knap gespeeld van het orkest ook. Maar zo ontzettend statisch, poppenkast zelfs: die Koningin van de Nachtscène was afschuwelijk geënsceneerd, … Om kort te zijn, het zag ernaar uit dat de liefde met het medium opera snel bekoeld zou zijn. Tot “La Bohème” in een regie van – jawel – Robert Carsen. Die man toonde dat het wel kon, dat je een kritische twintiger kan raken met sterke zang én spel. Carsen wist als geen ander het podium, het speelvlak, ook zeer doeltreffend te verkleinen. Het kotleven, het studentenleven, het leven van bohemiens: je zag het niet alleen, je voelde het, je rook het.  De Canadees heeft er dus voor gezorgd dat ik het medium opera kansen ben blijven geven, en mijn interesse en uiteindelijk liefde  ervoor – na eerdere ervaringen die niet zo prettig waren – is blijven voeden. Dát is geen ongeringe verdienste.

In La Bohème van Puccini is Mimi de sterke vrouw die haar eigen lot in handen neemt. Carsen trekt dan ook een parallel met Gilda in Rigoletto. Zij houdt van de Hertog die een Don Juan blijkt.  Die laatste zet zijn zinnen op Maddalena, de zus van Sparafucile, die als huurmoordenaar wordt ingehuurd door Rigoletto om de Hertog te doden. Rigoletto, de vader van Gilda, wil bewijzen dat trouw een rekbaar begrip is voor de Hertog als wraak omdat ie zijn dochter onteerde.  Maddalena dient dus als lokaas en val. Gilda kiest – zich bewust van het ontrouwe karakter van de Hertog - zelf voor de dood, vermomt zich en wordt in plaats van de Hertog vermoord. Zo wordt ze dus onrechtstreeks vermoord door haar eigen vader Rigoletto die zijn dochter – of ze werkelijk zijn dochter is, kan terecht in vraag gesteld worden – voor zich wou houden, overbeschermen quoi .

Dat onbereikbare, dat pure, zuivere van  Gilda toont Carsen door haar een trapeze act te geven tijdens haar aria “Gualtier Maldè” waarin ze haar liefde voor de Hertog van Mantua (in deze regie:  de circusdirecteur) bezingt, de Hertog die zich als student vermomde, om zo haar hart te winnen. Een zeer sterke aria, zuivere belcanto, waarbij de Belgische Anne-Catherine Gillet (in een uitstekend roldebuut) vocaal alles uit de kast mag halen én even a capella mag zingen.  Wisselen van identiteit, maskers opzetten: het sluimert constant in Rigoletto, vandaar ook dat het een erg slimme zet was van Carsen om alles te laten afspelen in en rond het circus. Dat doet ie ook omwille van de hoge theatraliteit van het libretto (dat door zich te baseren op Victor Hugo’s “Le Roi ’s amuse” dat al snel na de eerste opvoeringen verboden werd, stevig gecensureerd werd in 1850).

Bariton Dimitris Tiliakos is hier als Rigoletto een pierrot, witte clown maar dan met zwart kostuum met witte bollen op aan. Daarmee blijft Carsen trouw aan zijn functioneel zwart-wit gebruik dat we in zijn werken zien. Rigoletto staat voor humor máár heeft ook de ernst, de emotie, het donkere kantje. Het is dat kantje, van de wraak, de agressie die het uiteindelijk zal winnen bij hem. En dus is Rigoletto eigenlijk het tragische personage van deze opera. Dat dubbele van zijn personage, die gelaagdheid: Carsen doet er iets mee.

De Canadees houdt van die meest contrasterende kleuren. De openingsscène alleen al, met ontblote prostituees die tijgers, of leeuwen, zo je wil voorstellen in de ring en getemd moeten, contrasteert ontzettend met de zuivere en uitgepuurde trapeze act. Gilda draagt en wit onder/nachtkleedje, symbool voor kuisheid, het reine. Haar omgeving draagt zwart, of grijstinten.  Ook de opening (Rigoletto die lacht met een lijkenzak waar eens sekspop uit komt, een sneer naar de Graaf van Monterone die beweert dat de Hertog zijn dochter onteerde) contrasteert fel met het einde van de opera waarbij hij uit die zak de eigen dode dochter haalt. Plots is er een parallel tussen wat de Graaf van Monterone overkwam die Rigoletto zo bespotte en die laatste.

De moord op Gilda gebeurt tijdens een onweer. Verdi zet het koor in om het huilen van de wind na te bootsen in combinatie met een wervelende partituur voor orkest die deze cirkelvormige beweging uitvergroot en het geheel een bovennatuurlijke sfeer meegeeft . Andere knappe momenten zijn er voor de Hertog (de Mexicaanse tenor Arturo Chacón-Cruz) in “Ella mi fu rapita!” (Ze is me ontroofd!) en voor Rigoletto: “La rendete… o, se pur disarmata, questa man per voi fora cruenta; nulla in terra più l’uomo paventa, se dei figli difende l’onor” (Geef haar terug… anders zal mijn hand jullie zelfs ongewapend genadeloos treffen. Niets ter wereld kan een man nog afschrikken als hij de eer van zijn kinderen verdedigt.)  Maar hét nummer dat iedereen koppelt aan Rigoletto is en blijft uiteraard “La donna è mobile”, hier met touwen en vangnet voor de luchtacrobaten terwijl  “De vrouw is grillig als een veer in de wind, veranderlijk van woord en van gedachte” klinkt. Een vangnet voor de liefde, voor diegene met een gebroken hart. Het bleek niet te bestaan voor Gilda.  Alleen al de dood van Gilda, hier getoond door een neerwaartse tuimeling aan de rode aerial silk is alleen al zo’n sterk beeld, dat ons nog zeer lang zal bijblijven. Of hoe circus, of onze maatschappij zo je wil, balanceert tussen het adembenemende, het buitengewone, de grote momenten en het menselijk falen, de kleine kantjes.

Om kort te zijn: Rigoletto is een Robert Carsen grand cru-productie geworden die vanaf de eerste noot de aandacht van de toeschouwer naar zich toetrekt en die pas na afloop, loslaat. Een productie waar elke jongere ook van kan genieten. Een productie die je goesting in het medium opera aanwakkert en bevestigt.

< Bert Hertogs >

 Rigoletto speelt nog t.e.m. 23 mei 2014 in de Munt.  Alle  voorstellingen zijn weliswaar uitverkocht.