Recensie Elektra

Elektra door Opera Vlaanderen is misselijkmakend. Een compliment is dat voor alle duidelijkheid aan het adres van regisseur David Bösch en de ganse cast en crew. Een moodboard in het programmaboekje laat weinig aan de verbeelding over. Bloed zal er vloeien. Maar waarom? Daarvoor moeten we in de zieke geest – want Elektra is eigenlijk goed voor de psychiatrie – van het hoofdpersonage geraken. “Dit was Islamitische Staat” hoorden we achteraf enkele toeschouwers aan de vestiaire zeggen tijdens het napraten. De link met die terreurorganisatie is lang niet zo ver gezocht als je op het eerste zicht zou denken.

Dat er iets mis is in het hoofd van Elektra is al meteen duidelijk. En niet verwerkt trauma uit de kindertijd, maakt dat het personage dat de Zweedse sopraan Iréne Theorin dromerig over het verleden en de toekomst denkt, bijna als in een sprookje. Waanbeelden heeft ze ook terwijl de gedachten die de bovenhand halen gitzwart zijn. Wat is er aan de hand met Elektra? Zij verloor haar oudste zus Ifigenia die aan de goden werd geofferd door haar vader Agamemnon. Haar moeder Klytaimestra houdt er een buitenechtelijke relatie op na met Agisthos terwijl haar man oorlog voert met Troje. Uiteindelijk slachtte - de woordkeuze is hier niet verkeerd -  Elektra’s moeder en haar minnaar haar vader met een botte bijl. Die moord wil Elektra wreken wanneer Orestes (sterk neergezet door de Hongaarse bas-bariton Károly Szemerédy) , haar broer die fijntjes door haar moeder als “zwakzinnig” omschreven wordt, terug naar huis keert. Moeder en minnaar moeten het bekopen met de dood en worden even gruwelijk als hun vader geslacht, als varkens. Het bloed gutst letterlijk van de muren. Bloed waaraan hun moeder een tijd lang aan het infuus hing in deze productie.

“Mama where is papa?” staat er geschreven op de muur die vol bloed hangt. Kaarsjes branden in de buurt van een foto waarop Elektra en haar papa staat, symbool voor de verafgoding van de afwezige vader waarmee ze zich vereenzelvigde terwijl haar moeder haar kennelijk verwaarloosde. Twee kinderstoeltjes staan links vooraan op het toneel. Een met een “E”, de ander met een “O” in gegraveerd.  Kinds zien we Theorin zijn wanneer ze op de matras van haar bed springt, op een schommelpaard gaat zitten, of haar kinderzitje. Geestesziek is Elektra, psychotisch. Iréne Theorin zet haar complexe personage dat erg veranderlijk is in sfeer, en stijl feilloos. De luide bravo’s achteraf aan haar adres zijn niet meer dan verdiend, samen met het orkest draagt ze deze opera.

Dat dubbele horen we ook in de partituur van Richard Strauss die op zijn zachtst gezegd een schizofreen kantje heeft. Dromerige melodieën met de strijkers laat het orkest horen van de “naïeve” Elektra. Groot is het contrast met de donkere, gevaarlijke versie van Elektra begeleid met koperblazers en pauken die onheil als een dreigend onweer, via zijn golvende bewegingen, laat horen.  Het orkest van Opera Vlaanderen staat onder leiding van Dmitri Jurowski die alles uit die muzikale motor haalt dat er uit te halen valt. Het orkest klinkt geraffineerd daar waar het geraffineerd moet klinken, en dreigend, scherp, uiterst gevaarlijk én luid daar waar het (com)plot zich ontvouwt.

Meer dan het verhaal naar Sophokles is Elektra voornamelijk een psychologische gemoedstoestand-opera die haarfijn toont hoe een zieke geest zich ontwikkelt en alles en iedereen in de afgrond mee sleurt. Op het einde van de opera kunnen we dan ook maar liefst 3 kruisjes bijplaatsen op de stamboom (Orestes, Elektra en Klytaimestra) die afgedrukt staat in het programmaboek. Een kruisje bij Ifigenia én Agamemnon dienen er eigenlijk al te staan bij aanvang van de voorstelling. Eén, Agisthos, kunnen we niet aanduiden (stambomen hebben zelden de eigenschap ook buitenechtelijke relaties te tonen, het zou de zaak alleen maar ingewikkelder maken) hoewel die ook op het einde de dood ziet.

Wij weigeren het woord familiedrama in de mond te nemen omdat een verhaal over dergelijke misdaden aan de menselijkheid zuiver juridisch aanzetten tot meervoudige moord, meervoudige moord en zelfmoord betekent (met als dader, de spil in het complot hier duidelijk een ontoerekeningsvatbare). Een bloedbad letterlijk en figuurlijk dus.  Een barbaars vergrijp dat ver voorbij datgene gaat van wat ons mens maakt. Datgene wat ons onderscheidt van dieren, nl. beschaving.  

< Bert Hertogs >

Elektra speelt nog t.e.m. 19 april 2014 in Opera Antwerpen en van 27 september 2014 t.e.m. 3 oktober 2014 in Opera Gent.