Recensie Don Giovanni

Don Giovanni in de Munt werd compleet uitgejoeld door de regiekeuzes die Krzysztof Warlikowski durfde te maken. Nog nooit hebben we in die vijftien jaar dat we naar de opera gaan zo’n unaniem boe-geroep gehoord als in deze Brusselse operazaal net voor de laatste scène moest aanvatten. Het is dan ook een blijk van durf dat de regisseur toch het podium op durfde na de zangers, acteurs en dirigent. De solisten kregen weliswaar - niet meer dan terechte - “bravo’s” want hun zangprestaties waren uitstekend, maar toen het aan Warlikowski was om applaus te ontvangen, kreeg ie opnieuw de volle laag. Boegeroep zoals we het nooit eerder hoorden.

Uiteraard heeft Warlikowski dat vooral aan zichzelf te danken. De openingsscène en de begraafplaatsscène gaan namelijk door in de loge over de Koninklijke loge. Al wie rechts zit – ook wij – ziet niet wat er live gebeurt. Een kaartje op onze stoel van de Munt meldt ons dat nog voor we plaats nemen. Behelpen moeten we ons met de videoprojectie. Een grove regiefout is het omdat daardoor een heel groot aantal toeschouwers de actie niet kan zien, inclusief wij. Als er iets is wat een regisseur moet garanderen dan is het wel dat de zichtlijnen in de zaal gerespecteerd worden. Zo niet kunnen kaartjes voor die zitplaatsen simpelweg niet verkocht worden, of tenzij de vraag te groot is dan kan het aan (sterk) verminderd tarief. Dat is de logica zelve. Vandaar dat we niet weinig blij waren toen een Zwitserse operaliefhebster tijdens de pauze van plaats wou wisselen met ons. Zij had een TGV te halen, en had haar oog laten vallen op onze hoekplaats zodat ze op tijd uit de zaal kon vertrekken zonder al te veel mensen te storen. Daardoor kwamen we tussen een Spaanse en een Luxemburgse journalist pal in het midden van de parterre te zitten met ideaal zicht. Dan al was de teneur bij de collega’s duidelijk: erg goeie solisten. Orkest en koor maakten ook een goede beurt. Maar de regie: het was te veel,  en alles en iedereen leek elkaar visueel te overstemmen. Wat zich op de achtergrond of als bijgeschreven nevenplot afspeelde riep te veel om aandacht, zodat de toeschouwer finaal verzoop in alle goede regiebedoelingen. Het is dan ook erg ironisch om een citaat van Soren Kierkegaard te vinden in het programmaboek: “Men moet zich beperken, dat is een hoofdvoorwaarde voor alle genot.” Om een memorabele voorstelling neer te zetten, is het niet anders. Hét grootste punt dat we Warlikowski verwijten, is dat er geen maat op stond.

Het is sinds 1900 de negende productie van Don Giovanni die in de Munt speelt. Op het einde van de voorstellingsreeks zal de Mozartopera 188 keer zijn opgevoerd in de operazaal. Net als Cosi fan tutte en Le nozze di Figaro, die we weliswaar hoger inschatten als Mozart-Da Ponte creaties, wordt deze opera behoorlijk vaak gespeeld. Ook Opera Vlaanderen brengt deze opera (in een andere productie) in het voorjaar van 2015 naar Antwerpen.

Don Giovanni is een anti-held, een womanizer die aan het infuus hangt. Zijn lot is al bij de start van de opera getekend wanneer ie de vader van Donna Anna vermoordt, nl. Il Commendatore (een hoge rang in de ridderorde). Leporello is zijn handlanger die de vuile karweitjes mag opknappen, en het allemaal voor het geld doet. De naam Leporello verwijst trouwens naar het Italiaans voor haas (een dier dat als laf, heimelijk beschouwd wordt). Mozart zou Mozart niet zijn, mocht ie daarnaast ook andere klassen uit de maatschappij niet integreren in zijn werk. Zo is er het burgermeisje Elvira dat schandelijk bedrogen werd door Don Giovanni, maar nog steeds verliefd op hem is. Door haar mislukt elke nieuwe verovering, omdat ze op tijd de dame in kwestie kan alarmeren. Haar functie: zijn slechte geweten zijn. Ottavio is met Donna Anna een koppel dat uitzicht heeft op een gearrangeerd huwelijk. Zerlina en Masetto zijn dan weer van een lagere stand, zijn net getrouwd, maar Zerlina is naïef en jong genoeg voor onze Don Juan om zijn verleidingstruuks eens op uit te proberen.

Don Giovanni mag dan wel een vrolijk drama zijn zoals het geschreven werd, in deze regie valt er op een hilarisch seksueel getint tekenfilmpje in zwart-wit dat refereert naar de beginperiode van het medium, weinig te lachen.  Donna Anna is hier zelf géén aristocrate, maar houdt er wel een speciale relatie met haar vader op na én wil geen saaie relatie. Ook voor haar lijkt de beroemde zin “Wie slechts één trouw is, is wreed voor de ander.” van Don Giovanni te gelden. In het slot schiet ze in deze regie trouwens Don Ottavio neer. Vrouwenverslinders en mannenverslindsters hebben nu eenmaal dezelfde modus operandi.

Dat ze niet graag tekent voor een saai leven zien we al bij de start wanneer ze seksuele betrekkingen heeft in de rechterloge. Donna Elvira (Rinat Shaham) mag alvast schitteren in de derde aria waarin ze stelt dat ze een bloedbad zal aanrichten en het hart van Don Giovanni zal uitrukken als ze die schoft weet te vinden terwijl ze haar nylonkousen terug aandoet en zich laat aankleden. Een omgekeerde striptease als het ware.  Warlikowski zoomt geen klein beetje in op het benen-en voetenspel. Hij laat Don Giovanni de voeten bespelen van Zerlina, om nadien te sabbelen aan de tenen van Elvira. Don Giovanni hangt dus niet alleen aan het infuus, hij is ook een voetfetisjist, grijpt graag onder de hyper korte jurk van Anna om zo wat vaginaal vocht op de hand te krijgen dat ie vervolgens oplikt.

Sterk is de enscenering waarin Leporello aan Elvira het lijstje van veroveringen van zijn meester toont. Zij neemt plaats voor een scherm en ziet de ene na de andere webcamgirl verschijnen. Vrouwen als object die zich letterlijk in de kijker zetten. Van liefde is er geen sprake in deze materiële wereld. “Zijn voorliefde gaat echter naar de debutante.” zingt Leporello in deze vierde aria die flirt met wat wettelijk kan en mag. Warlikowski laat die spanning, de droom van Don Giovanni zien in het rosse meisje dat – opnieuw op blote voeten – meermaals op het podium komt touwtje springen in de verschillende bedrijven. Ook hier is sprake van seksuele geladenheid van het beeld. Dit meisje is zijn ultieme kick, op het randje of over het randje van het toelaatbare.

De zwakte van de plot zit ‘m in het gegeven dat Don Giovanni snel na elkaar Zerlina dan weer Donna Anna het hof maakt en telkens Elvira er een stokje, kort na elkaar weet in te steken. Zerlina mag dan ook een hyper sensuele twaalfde aria neerzetten die behoorlijk kinky overkomt “als een lammetje zal ik je slagen opwachten. Ik laat mij de haren uitrukken, ik laat mij de ogen uitsteken, en je lieve handjes zal ik blij kussen.” klinkt het. Terwijl Anna, Elvira, Ottavio, Leporello en Don Giovanni de vrijheid bezingen, zien we een zwarte danseres met gouden oorbellen, en fel rode lippen op een cirkelvormig podiumelement. We zijn in een club beland. Hier lijkt de regisseur bewust contrast te zoeken tussen de gezongen tekst (vrijheid) én de Zwarte Piet-discussie die hevig in Nederland woedt. Op een broekje na is ze naakt, ze doet seksueel getinte bewegingen die eindigen in stevig en diep gehijg. Zwarte Piet, hier als een vrouw, en de manier waarop we hem afbeelden is discriminatoir, racistisch en een stereotype, lijkt de regisseur te stellen. De vrouw is verre van vrij, maar net een slavin, een knecht in deze seksuele context.

Tijdens de cruciale scène waarin Don Giovanni sterft, zit ze links op een stoel, kan ze duidelijk niet stilzitten (wat doet vermoeden dat ze als heroïnehoertje wordt opgevoerd) en braakt ze finaal witte vloeistof (een of ander melkproduct) dat verwijst naar sperma. Ook zo’n opvoering, net als het clubmoment inclusief rondparaderende transseksueel trekt zo veel aandacht van de kijker weg van het hoofdthema, de hoofdactie dat het begrijpelijk is dat het publiek deze regie niet kon smaken. Te veel prikkels is nooit goed. Zelfs een Don Juan weet te kiezen op welke hij al dan niet kan inzoomen.

Zerlina (een uitstekende Julie Mathevet die haar personage op een frisse manier neerzet) verleidt in aria 18 haar Masetto verder vakkundig door te verwijzen naar een medicament dat ze in zich meedraagt, maar geen enkele apotheker kan bereiden. Elvira (de over de ganse lijn zeer overtuigende sopraan Rinat Shaham) beweent haar lot opnieuw in aria 21 “als ik aan zijn gevaren denk, begint mijn hart onrustig te slaan”. Opnieuw een staaltje van disturbing regie zien we wanneer Donna Anna (door de Canadese sopraan Barbara Hannigan) een prachtige rondo zingt “Bedaar je kwellingen als je niet wil dat ik van verdriet sterf”, waarvoor ze terecht een bravo krijgt. Op dat moment ligt ze op de grond, wordt ze eerst, onder een bontjas weliswaar, gevingerd en daarna gebeft.

Don Giovanni nodigt de dode Il Commendatore uit om samen te eten. Dat luidt het einde in van Don Giovanni. Willard White, een zwarte bas uit Jamaica met opvallend contrasterende achternaam dus, zit met het gewaad van de Ku Klux Klan op aan tafel. Ook dat is een statement: ook niet elke zwarte is vrij van racisme, discriminatie en stereotypen en zo lijkt de cirkel rond. 

Krzysztof Warlikowski houdt dus duidelijk van contrasten. Niet moeilijk dus dat het eindapplaus, boegeroep voor hem én bravo’s voor de solisten, eigenlijk neerkomt op oogsten wat ie in de voorstelling zaaide. Het zou ons trouwens verbazen mocht het publiek “boe” geroepen hebben louter en alleen omwille van de seksuele handelingen op scène. Het Muntpubliek is wel wat meer dan dat gewend. Het woord “provocatie” lijkt ons dan ook niet aan de orde bij deze regie.

Maar wanneer die handelingen echter dermate confusing en disturbing zijn om het verhaal nog goed te volgen, wanneer ze solisten dwarsbomen om te kunnen en mogen schitteren in hun aria’s, heeft het publiek simpelweg gelijk door “boe” te roepen. En dan hebben we het nog niet over die zilverkleurige bol gehad die als discobol en maan fungeert. Het eerste dat in ons opkwam toen we die zagen samen met Anna met zwarte krullenpruik op (wat aan Lady Gaga met Tony Bennett deed  denken), was Memory van Webber… Memorabel was deze Don Giovanni (toch een personage dat al sinds 1630 meegaat) dus niet in de Munt. Niet verwonderlijk, ook het kijken naar de DVD van Lulu van deze regisseur, onderbraken we halfweg. This was not our cup of tea at all.

< Bert Hertogs >