Recensie Medulla

Op 30 augustus 2004 bracht de Ijslandse Björk haar album Medulla uit. Het betekent even veel als “merg” en was haar antwoord op het toenemend racisme en nationalisme dat de kop op kwam steken na  de aanslagen in Amerika op 11 september 2001.  Een thema dat in 2015 enkele weken na de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo nog steeds brandend actueel is, en in zijn bredere maatschappijcontext de vinger aan de pols houdt van een Westerse samenleving die steeds meer richting neo-nationalisme en neoliberalisme neigt.  Medulla, de nieuwe creatie van de Munt op basis van de muziek van Björk werd een “intergenerationele opera”, opgedragen aan alle slachtoffers van politiek, cultureel  en religieus fundamentalisme. Een ode aan wat mensen tot mensen maakt, aan het zuivere, het pure, aan de cultus van het vereren, een heidens ritueel waarbij de hoop ligt bij de ontmoeting (van de ander, de gelijke), de jeugd ook. Niet voor niets wordt deze productie gedragen door maar liefst 95 kinderen en jongeren van het Kinder- en Jongerenkoor van de Munt.

Björk liet een rijk palet aan klanken in haar conceptalbum horen. Een album waar de menselijke stem centraal staat, die vervormd werd via elektronica , maar die even goed ook kelige geluiden liet horen (hier door keelzangeres Jackie Janssens), alsook gehijg, ademen,  beatbox of zang al dan niet tegelijkertijd door met de vinger snel over de lippen te wrijven. Gebroebel dus. De jongste van het koor is 10, de oudste 19. De decors en kostuums zijn van de hand van modeontwerper en couturier Hendrik Vibskov die een droomwereld oproepen, of toch althans de fantasie weten te prikkelen. Zo zet ie het koor in een witte mantel met gaten en stukjes kegelvormige stof die daar uitsteekt alsof het een origami-vormen zijn en de stof van papier is. De Israëlische regisseur Sjaron Minailo kiest dan weer voor choreografieën die subtiel maar tevens universeel zijn. Zo vormen de jongeren – de meisjes zijn in de meerderheid – twee rijen van vier cirkels. Door samen voorover, dan weer achterover te hellen vormen ze een waterlelie die open en toe gaat. Een klassiek element. Ook de begroeting – eerst naar het zwarte doorschijnende doek gericht die het publiek scheidt van het speelvlak - is subtiel.  De hand wordt tegen de mond gehouden, vervolgens tegen de borst, dan weer weg van het lichaam tegen de lucht geduwd, aan het voorhoofd gebracht om vervolgens de onderkant van de handpalm opnieuw tegen de mond te brengen en afsluitend naar de grond te wijzen. Een lieflijke beweging is het die vreedzaamheid uitstraalt.

Het sacrale uit zich in het verlies van een berg aarde in het midden van het speelvlak en de verering van een voorwerp dat uit een houten kistje tevoorschijn komt. Hoe goed de jongeren hun best ook doen, het Medulla-universum waar ze in zitten, lijkt ook voor sommigen van hen verre van comfortabel. Enkelen zien we het publiek afscannen waar de ouders, familieleden of vrienden zitten op zoek naar bevestiging. Maar daardoor vallen ze ook eventjes uit hun rol. Vocaal zet het koor een straffe prestatie neer, de glissandi omhoog en omlaag zet het  feilloos neer.  Tijdens een moeilijke canon waarbij ze in verschillende groepen door elkaar zingen behouden ze wel de focus. Het is een enkeling, een tienermeisje, dat moeite heeft bij de glissandi die voor pubers (en wellicht ook heel wat buitenstaanders) nu eenmaal erg grappig in de oren blijkt te klinken.  Ook dan verraadt een kind dat ze nog kind is.

Motieven die terugkomen zijn “Öll Birtan”, “Pleasure Is All Mine” (beiden symbool voor geloof, uitweg uit crisis) en “Where is the line?” via grote trom een erg percussief moment tevens (hier als crisis met het geloof voorgesteld). Anat Spiegels “I carry you in my heart” leidt naar “Who is it” van Björk. Spiegel laat een koorlid solo starten, vervolgens horen we een duo, om geleidelijk aan via dialoogvorm tussen twee jongeren en een solo jongere uit te groeien tot een sterk staaltje groepszang. Prachtige opbouw kent dat arrangement.

Aangekomen bij het offer in deze voorstelling vormen de jongeren opnieuw kringen, brengen het hand-lippen-hart-lucht-voorhoofd-lippen-grond gebaar waarna ze een stap naar links zetten en deze choreografie hernemen terwijl “Submarine” hen eerder in foetushouding in een kring deed liggen.  “Sonnets” van Björk in een bewerking van Spiegel kondigen “Show me forgiveness” aan waarin de klank van gezoem te horen is. Terwijl de laatste noten nog moeten uitsterven, stoot een meisje dat in het donker plaatsneemt naast alle andere koorleden, met haar voet het houten kistje van het podiumelement waarop ze stond wat de sfeer even breekt. Dat, samen met enkele choreografieën (rondwandelen om daarna een rechthoek te vormen naast het doorschijnend doek dat de tweede keer nog wat rommelig overkwam tijdens de première) zijn enkele kinderziektes die wanneer ze er uit zijn deze voorstelling tot een boeiende, coherente ja zelfs fascinerende (droom)ervaring kunnen maken. Wij zagen het geheel alvast met een grote glimlach, enerzijds een van herkenning (het kind in ons), maar ook omwille van de gelukzaligheid en de schijnbare zorgeloosheid, de rust die Medulla in zekere zin ook uitstraalt.  

< Bert Hertogs >

Medulla speelt nog t.e.m. 8 februari 2015 in de Malibranzaal van de Munt maar is volledig uitverkocht.