Recensie HRZSCHMRZ

Is Liefde nog mogelijk in tijden waarin iedereen zijn intiemste zaken op Facebook kwakt en waarin je dagelijks bedolven wordt onder een overkill van boodschappen? Dat vraagt Hrzschmrz zich af. Deze “opera“ van Serge Verstockt en Champ d‘Action ziet een lichtpunt in de Japanse hikikomori, maar de “Opéra de trash“, zoals de makers het zelf noemen, brengt ons toch vooral eenzaamheid.

Belcanto 

Verstockt/Champ d‘Action hebben de klinkers uit het Duitse woord voor hartenpijn (Herzschmerz) verwijderd om tot hun titel te komen. Uitgangspunt is een dertiende eeuws minnelied, Herzmaere. De tekst  wordt in episodes voorgedragen door de bedwelmende charmezanger Guido Belcanto. Die komt met een groot heilig boek het podium opgestapt en leest, zoals in een eucharistieviering, het evangelie voor. 

Een middeleeuwse edelvrouwe heeft een buitenechtelijke liaison met een ridder. Maar die koene held moet op kruistocht en hij vertrekt tegen heug en meug. Zijn hart wordt verteerd door weemoed en l-d-v-d of Hrzschmrz. Net voor zijn dood vraagt de ridder aan zijn schildknaap  om zijn hart uit zijn borstkas te hakken en het in een gouden schrijn aan zijn geliefde edelvrouwe te brengen.  

De schildknaap gaat op stap, maar aangekomen ten kastele neemt de man van de edelvrouwe het hart in beslag. Hij kookt en kruidt het en zet het als smakelijk maal voor aan zijn echtgenote. Als zij achteraf haar blijdschap toont om zo‘n lekker voedsel, legt hij haar uit wat ze precies heeft opgepeuzeld. Dan breekt ook haar hart en besluit ze nooit nog te eten. Verhaal gedaan, heilig boek dicht. Belcanto orakelt dat dergelijke Echte Liefde niet meer bestaat in tijden van Facebook. 

Hikikomori-mystiek 

Verstockt/Champ d‘action proberen uit te leggen waarom dat zo is: het verlies van intimiteit, die op Facebook wordt te grabbel gegooid én de overdaad aan prikkels in onze informaticamaatschappij. En ze zien een pril alternatief in het gedrag van de Japanse hikikomori. In het land van de Rijzende Zon sluiten zo‘n 1 miljoen jongeren zich als kluizenaars op in hun kamer en tokkelen de hele dag op hun computer. Ma zet het eten voor de deur en wast de vuile sokken. Verstockt/Champ d‘action proberen een link te leggen met de mystieke liefde van Catherina van Siena. Maar dat is allemaal niet zo bijster gelukt. Want deze opera is een typisch postmodern product. 

Mystieke nonnen 

Hrzschmrz heeft een sterk begin met middeleeuwse religieuze muziek en beelden van enkele mystieke nonnen, wier liefde voor Christus zo groot was dat ze door zijn stralen werden doorboord en de dood gelijkschakelden met de liefde. Van Catherina van Siena tot Theresia van Avila en Theresia van Lisieux. 

De musici zitten in het decor, dat bestaat uit drie grote “hangblokken“, die blijkbaar de Japanse knuffelkussens van de hikikomori verzinnebeelden, maar die voor een westerling verdacht veel  lijken op de Rock Strangers van Arne Quinze op de dijk van Oostende. De kussens hangen in de lucht, ze zijn niet foeilelijk rood zoals die van Arne Quinze, maar wit. De kussens verbrokkelen alle beelden die op de achtergrond worden geprojecteerd en maken zo een eenheidservaring (toch de essentie van de Liefde, zich verliezen in een ander) volkomen onmogelijk. Er resten immers alleen maar snippers en verdubbelingen van die beelden. 

Dies Irae 

Na deze relatief rustige openingsscène met middeleeuwse religieuze muziek volgt een “Dies Irae“ op elektrische gitaar en synthesizer, amper herkenbaar maar aanvankelijk zeker nog genietbaar. Tot het lawaai van dit gregoriaanse Laatste Oordeel zo hels wordt dat iedere aflijvige vermoeid uit de kist zou kruipen met de kreet “Zet die ploat af“. 

De muziek hiphopt dan verder vrolijk van beginnend polyfoon naar liederen uit de vroegromantiek. Ze speelt even leentjebuur bij Elvis Pressley (“I can‘t help falling in love“), Schubert en de free jazz, voert drumsolo‘s, punk en “technonoise“ op.  

De luiddruchtigste scènes worden extra overklast door een stelletje “vakbondsmilitanten“ met piepende megafoons. Dat vergroot het kabaal in die mate dat de tekst van sommige nummers (meer bepaald van het punknummer vlak voor de “pauze“) verloren gaat in het tumult dat het dragelijke overschrijdt en alles vermaalt tot één brij. Een half uur na de voorstelling fluiten je oren nog lekker na. 

De muziekfragmenten worden genadeloos vermengd en bewerkt. Dat levert soms verrassende effecten op, maar het kan natuurlijk niet eindeloos zonder verlies van identiteit.  

Sm-porno 

Ook op het vlak van beelden wordt de mixer ten volle benut: negentiende eeuwse vrouwelijke naakten (Courbet), barokputti, sm-porno, Japanse strips, avatars uit Second Life en ja ook gewone foto‘s: het flitst allemaal razendsnel voorbij.  

Mooie beelden krijg je als de foto‘s van overbevolkte steden, flatgebouwen en stranden verbrokkeld worden door de “Rock Strangers“ en afgewisseld worden met barcodes. Ze produceren een Buren-achtige “poëzie in de 625 lijnen“. Mooi is ook de vormgeving bij de technoversie van het Dies Irae als het hoofse hart van de smachtende ridder wordt uitgeperst en zijn bloed wordt uitgesmeerd. Mooi zijn de tientallen drumvellen die bij het sluiten van het gordijn in emotica schijnen te veranderen. Maar uiteindelijk is er van alles te veel en loopt alles te veel door elkaar. 

Minnestrelen 

En dat is helaas ook zo met de inhoud. Mystieke  liefde voor Christus, hoofse liefde van minnestrelen, negentiende eeuwse romantiek, jaren vijftig-sentimentaliteit, virtuele sm-porno, knuffelgedrag met kussens van de hikikomori: het wordt allemaal als Liefde gesleten en ongedwongen vermengd. Maar in werkelijkheid gaat het natuurlijk om heel verschillende dingen. Hrzschmrz schijnt te suggereren dat de virtuele liefdes van de Japanse eenzaten op Facebook en andere sociale media de nieuwe vorm van Liefde zijn. “Maar de échte liefde is voorgoed verloren gegaan“, zo zucht voorlezer Guido Belcanto.  

Okkernoot 

Onzin is dat. Echte, zuivere liefde bestaat niet: liefde is altijd ingebed in een maatschappelijke structuur en kan hiervan niet los worden gezien. De emotie Liefde mag dan als biologische drift woekeren, de liefde bestaat niet zonder de samenleving die haar vorm geeft. Vorm en inhoud zijn onlosmakelijk verbonden en daarom kunnen de historische tijdperken ook niet zomaar vergeleken worden en zeker niet zomaar door elkaar geklutst. De Middeleeuwse minnestrelen vergelijken met de Japanse hikikomori kan natuurlijk. Net zoals je een okkernoot met mensenhersenen kan vergelijken. Maar wat levert zoiets nou op?  

Kuisheidsgordels 

Trouwens was er in de Middeleeuwen niet evenveel eenzaamheid en evenveel afwezigheid van liefde dan nu? Men moet het maar eens vragen aan smachtende adellijke dames in kuisheidsgordels in hoge kasteeltorens waar de gure wind door waait, of aan vrouwen die als baarmachines werden benut zonder dat er veel liefde aan te pas kwam. Deze toestand was vermoedelijk zeker even ellendig als het leven van de hikikomori, die verwend aan het scherm gekleefd zitten in hotel mamma. Wat zeg je dan als regisseur eigenlijk nog? 

Postmoderne mengelmoes 

De vraag bij al deze mengelmoezen (van beelden, van geluid, van ideeën) is: wat is nog de norm om iets mooi of lelijk te vinden? Wat is nog de norm om iets als Liefde te definiëren? Is alles “mooi“? Is alles “kunst“? En wat is Liefde: zijn mystiek, sm-porno en hikikomori-gedrag allemaal uitdrukking van die Ene Liefde? Is Hrzschmrz niet wat te diep in het postmodernisme gezonken door alles aan elkaar te kleven en gelijk te schakelen? Of is kunst net als liefde, zoals Belcanto uit zijn middeleeuws heilig boek voorleest: “Eens ze voor iedereen bereikbaar is, heeft ze geen waarde meer.“ Na het zien van dit stuk weet je het eigenlijk niet. De fundamentele vraag naar de norm om de bokken van de schapen te scheiden wordt niet beantwoord: Hrzschmrz beperkt zich ertoe om alles aan elkaar te plakken en de indringende, overdonderende werkelijkheid te esthetiseren. En dat laatste doet Hrzschmrz goed.  

Oorpijn 

Maar het geheel wordt zo druk, zo bombastisch, zo chaotisch, zo lawaaierig dat op den duur de simpele smartlappen van “filosoof Elvis Presley“ en charmezanger Guido Belcanto, geserveerd met hét vrouwenlikeurtje bij uitstek: Elixir d‘Anvers, als simpel sentimenteel antwoord uit de bus lijken te komen.  

Hrzschmrz schetst zeer goed de overvolheid van onze samenleving, maar is zelf het slachtoffer van die schets. Er zijn te veel beelden, te veel indrukken, te veel geluiden die allemaal tegen elkaar op schreeuwen. En het lawaai is zo oorverdovend. Maar wie zegt ons dat de titel Hrschmrz naar hartenpijn verwijst? Het Duitse woord voor oorpijn ziet er zonder klinkers net hetzelfde uit als dat voor hartenpijn: Hrschmrz. 

< Joris De Maght >