Recensie Oblomow

Lazarus brengt dezer dagen hun trilogie ‘Oblomow’, ‘Idioot’ en ‘Karamazow’ opnieuw op de planken. In mei doet het gezelschap drie dagen na elkaar Brussel (KVS), Gent (NTGent) en Antwerpen (Monty) aan. ‘Oblomow’ is een tekst van I.A. Gontsjarow en handelt over een man van adel (gespeeld door Koen de Graeve) die geconfronteerd wordt met twee lastige kwesties. In een brief wordt hem gemeld dat de oogst mislukt is door het ongunstige weer. De man wordt daarnaast ook verzocht zijn appartement te verlaten en een nieuwe plek te vinden in de stad om zich te vestigen. Oblomow blijkt angstig, durft geen keuzes maken en gaat voor het status quo door hele dagen te niksen en in zijn bed te blijven liggen. Op personeel (Zachar) en een paar enkelingen (zoals Andrej Stolz) na die hem komen bezoeken, beleeft ie niets. Oblomow hunkert naar het gekende, lijkt zorgeloos maar is dat niet, is manipulatief en creëert problemen door de interpretatie van ‘de andere’. De vrouw van zijn leven Olga (neergezet door een verrukkelijke Charlotte Vandermeersch) kan hem even uit zijn routineuze leven halen. Maar al snel vervalt ie terug in oude gewoontes. Oblomow gaat dus over je traag laten meeslepen naar de afgrond, lusteloosheid, en passiviteit die je gijzelt. Maar even goed is het een cynisch werk over de buitenwereld die erg oppervlakkig is (en te mijden valt), en niet in het minst over de liefde (of hoe uitgehold een zin als ‘I love you’ dezer dagen wel is).

Bijna kwart na acht en de toeschouwers in de Arenberg lijken klaar voor twee uur en half non stop theater van de bovenste plank. Vandermeersch ziet echter dat een aantal mensen in het linkerblok op de parterre van de Arenberg hebben plaatsgenomen, en stelt hen voor om een andere plek te zoeken omdat de voorstelling ook aan de linkerkant van het podium gespeeld wordt en mogelijks de toeschouwers vanuit hun stoeltje die – overigens geweldige – spelscène van Charlotte niet zouden kunnen zien. Hoeft het nog gezegd dat Vandermeersch een actrice naar ons hart is, die haar vak kent, en vooral wil dat de zichtlijnen voor het publiek optimaal zijn? De klant centraal zetten, noemen ze dat. Daar kunnen nog heel wat andere artiesten en producties wat van leren.

Aan een bureau dat enkel verlicht wordt door een bureaulamp vraagt Andrej Stolz naar de hand van Olga. Zij stemt aarzelend in. Dan al blijkt dat ze gevoelens heeft voor een ander, ‘Trouw met mij in afwachting van die ander’ klinkt het. Die ander (Oblomow) zal niet opdagen. Ryszard Turbiasz, een Rus, komt op, neemt de rol op van verteller en regisseur, en beseft maar al te goed dat het publiek op dat moment met heel wat vragen kan zitten. Hij somt er enkele op als overgang naar een flash back die zich afspeelt in Sint Petersburg – want dat is het ganse stuk bijna – en die de situatie van Oblomow, de relatie tussen hem en Andrej Stolz toont én hoe die laatste Olga voorstelde om hem uit zijn patstelling te proberen halen.

Een tafel vol glazen en flessen wodka, een deur, matrassen – vol stof in – die op elkaar gestapeld zijn, zijn enkele van de decorelementen en props van de voorstelling. ‘Oh nee ik ben wakker’ luidt het in de eerste zinnen van Oblomow die zich al danig druk maakt om niets: een wandluis op het plafond. Toegegeven, de tekst zit vol van dergelijke taalkundige knipogen en dat zorgt naast de situatiehumor voor een erg amusante onderhoudende voorstelling. De Graeve – die helaas niet altijd even verstaanbaar is, vooral als ie wat achteraan het podium staat of snel praat - zet zeker in het begin een Oblomow neer die een allergische reactie lijkt te hebben om het vele stof en de vuile omgeving waarin ie verkeert. Zachar, zijn personeelslid, ziet het nut niet in van kuisen als alles enkele dagen later toch opnieuw vuil is. Turbiasz die even de scène wel komt opkuisen doet het dan weer op zijn manier en veegt alles onder de mat(ras). Hilarisch is de scène tussen de Rus en Zachar wanneer die stelt dat de ander een neef heeft. ‘Ik heb geen neef’ klinkt het categoriek terwijl Zachar blijft volhouden en hem vraagt hem de groeten te doen: ‘ik heb geen neef maar ik zal hem de groeten doen wanneer ik hem de volgende keer zie.’ Aan absurditeit dus geen gebrek in deze Oblomow.

De huisbaas wil Oblomow uit het huis zetten en de man van adel beseft maar al te goed dat 1500 roebel huur wel erg veel geld is wat ie voor zijn huidige appartement ophoest. Volgens Zachar bevat de brief die meldt dat de oogst mislukt is, niet anders dan leugens: ‘Waarom schrijft iemand zo geloofwaardig? Omdat het een leugen is.’

De Rus vraagt zich ook af waarom er hier eigenlijk nooit paté is terwijl Zachar de honger van zijn baas vreemd vindt: “wat een idee om vlak voor het eten nog te willen eten”. Een van de heerlijkste scènes tussen de twee acteurs valt wanneer Zachar stelt: ‘Anderen zijn niet minder dan wij en die verhuizen.’ waarop de Graeve verbouwereerd antwoordt en de zaken opklopt dat de andere een ‘miserabele arme is die zichzelf aankleedt. Anderen kuisen zelf of doen hun boodschappen. Ik heb nooit van mijn leven 1 kous zelf aangetrokken. Hoe heb je me zo kunnen kwetsen?’ stelt hij als Oblomow. ‘Uit domheid’, antwoordt de ander om vervolgens over te gaan in een heerlijk staaltje theatraliteit: ‘wat een totaal onverwachte ellende, Zachar. Welke slang heb ik aan mijn borst gekoesterd?’ roept De Graeve het uit.

Maar de mooiste rol is met stip voor Charlotte Vandermeersch weggelegd die niet alleen halfweg de voorstelling in het Russisch haar heerlijk  lage timbre mag laten horen in een nummer dat begeleid wordt door elektrische gitaren, drums en toetsen. Zij zet als enige twee rollen neer, twee compleet tegenovergestelde personages: als Olga, de vrouw die er lijkt in te slagen om Oblomow en zijn gewoontes te veranderen maar daar finaal niet in slaagt en Agafia, naar wiens appartement Oblomow plant om te verhuizen. Olga zet Vandermeersch met een zekere klasse neer, nylonsokken, witte sokjes met geborduurd boordje en hakjes aan, het haar mooi in een dot gedraaid terwijl ze Algemeen Nederlands praat. Voor Agafia mag ze sappig dialect bovenhalen, op blote benen en voeten, ontblote schouders acteren, met losse haren de kolen in stukken kappen en vervolgens met de voeten pletten in een zinken badje. Of dat nog niet genoeg is, mag ze als Olga een rijk palet aan emoties op scène neerzetten: verliefd worden, verdrietig wanneer de breuk een feit is, tot ze finaal in eerste instantie om rationele redenen trouwt, en daar het hart niet volgt, want dat ligt bij Oblomow. Haar ‘I love you’ klinkt dus even hol en (tragi)komisch als een hond die op een Youtubefilmpje die woorden uitblaft. Uiteindelijk is het stuk dus hilarisch maar ook schrijnend tegelijkertijd, cynisch over de liefde én het toont de onwil of onkunde van de of een mens om te veranderen.

Lazarus werkt op verschillende niveaus op de lachspieren, niet alleen in de overdrijving tussen Oblomow en Zachar bijvoorbeeld, maar ook niet in het minst door de vele taalvondsten, die toch ook wel eigen aan het huis zijn. Zo denken Oblomows vrienden dat ie voor een dilemma staat: reizen of een hartaanval. ‘Een hartverscheurende keuze’ antwoordt hij.  Andere leuke vondsten zijn onder andere ‘je bent als deeg. Je moet reizen/oprijzen’, ‘als de honden niet zo blaften zou je denken dat er geen kat thuis is.’, ’dat is te ver van uw bed zeker?’ en er is ook theater in het theater door Turbiasz die Charlotte en Koen op scène vraagt om de scène van de ontluikende liefde te spelen (waarbij hij zich tevens in de handen wrijft, de snoeper) en De Graeve na het muzikale intermezzo stelt: ‘Ik hou helemaal niet zo van muziek. Ik heb geen zin om de rol van muziekliefhebber te spelen.’ (De Graeve heeft een band, die de Post heet nvdr.).

Kortom: met Oblomow serveert Lazarus een avondje heerlijk theater.

< Bert Hertogs >

Op 11 mei 2017 speelt Lazarus ‘Oblomow’ in de Monty te Antwerpen, een dag later is het de beurt aan ‘Idioot’. Hun trilogie eindigt er op 13 mei met ‘Karamazow’.

tekst I.A. Gontsjarow
bewerking, spel en vormgeving Charlotte Vandermeersch, Joris Van den Brande, Ryszard Turbiasz, Günther Lesage, Pieter Genard, Koen De Graeve
kostuums Karen De Wolf
vormgeving en techniek Bart Luypaert
productie LAZARUS en Stien Aerts