Recensie Idioot

De liefde om een ‘femme fatale’ – in dit geval Nastasja Filippowna (gespeeld door Charlotte Vandermeersch) -  daar draait het om in de Idioot van Dostojewski. De Rus schreef de roman in 1868-1869 die op het einde erg Shakespeariaans aanvoelt. Nastasja is opgegroeid door haar pleegvader Totski (Ryszard Turbiasz) die haar ook seksueel misbruikte. Maar ze blijft bij hem wonen omdat hij haar onderhoudt zodat ze uitgehuwelijkt kan worden voor een welstellend man. Totski schat dat ze minstens 75.000 roebel kan opbrengen zodat ie zelf op zoek kan naar een andere vrouw. Hij heeft dan ook een afspraak met Ganja (Pieter Genard) die het bedrag wil ophoesten voor zijn pleegdochter. Maar dan komt Rogozjin (Koen De Graeve) op de proppen met 100.000 roebel én blijkt Prins Mysjkin (Günther Lesage) ook iets te voelen voor Nastasja die zich afvraagt ‘Wie zal mij nog willen zoals ik ben?’. Het antwoord blijkt de prins te zijn. Maar wanneer zelfs blijkt dat die recht heeft op een aanzienlijke erfenis, kiest Nastasja toch voor Rogozjin maar niet zonder Totski en Ganja eerst te vernederen. De 100.000 roebel moet Rogozjin namelijk voor hun ogen in de fik steken. Nastasja is dus een vrijgevochten vrouw.

Ze stort zich echter in een vernietigende relatie waar ze ook geslagen wordt door Rogozjin. Hij kan zijn jaloezie niet onder stoelen of banken steken omdat ze verscheurd is om de keuze die ze moest maken. Volgens haar is de prins een goed men. ‘Een prins en een idioot nog ook. Wat wil je meer?’ klinkt het echter ook cynisch. Dat de prins een goed mens is, levert overigens een van de leukste woordspelletjes op in de tekst van Charlotte Vandermeersch: ‘Goed zijn is niet altijd goed. Maar goed.’ Ook ‘Mijn pleegvader wil zo snel mogelijk van me af en wil me aan de man brengen.’ is een van de mooiere taalvondsten overigens terwijl ze zich afvraagt hoe je verliefd kan zijn op een vrouw die zich laat kopen.  

Rogozjin veinst vriendschap tussen hem en de Prins, ook wel ‘de Idioot’ genaamd omdat hij epilepsieaanvallen had en daardoor erg naïef, nog kinds maar door en door goed overkomt. ‘Zij wil u niet in het verderf storten maar wel mij.’ klinkt het erg donker over de liefde uit de mond van De Graeve als Rogozjin. Maar wanneer hij de prins wil neersteken met een mes, krijgt die een aanval en vlucht weg. Uiteindelijk doodt Rogozjin Nastasja met een meststeek onder haar borst wanneer ze haar trouw jurk aanheeft. Hij baart haar halfnaakt op en vreest dat haar geur de moord op den duur zal verraden. Wanneer hij de prins vertelt wat er gebeurd is, stuiken ze allebei in elkaar. De prins krijgt een zoveelste aanval. Rogozjins ondergang is onomkeerbaar.

Lazarus brengt de roman in een behoorlijk statische voorstelling, waarbij de personages (met een knipoog soms) letterlijk ook naar de voorgrond treden. Veel spel valt er echter niet te beleven op en absurde dans vol molenwieken na, een parodie op Don Quichot. Daarna is het  – net als bij Oblomow – wachten tot het einde. In Oblomow stort Vandermeersch zich op de kolen, in ‘de Idioot’ op Koen De Graeve, die een heerlijke klap én een rochel te verwerken krijgt. Naast het absurde molenwieken in beweging, zit er ook een aardige absurde tekst in de voorstelling die voor Ryszard Turbiasz als generaal Igolwin gereserveerd is. ‘Napoleon vroeg me nog Should I stay or should I go?’ (een verwijzing naar het nummer van The Clash nvdr.) waarop gerepliceerd wordt: ‘Hoe, Napoleon was toch een Fransman?’ en Turbiasz vervolgens stelt dat Napoleon een ‘Corsicaans accent’ had.   

Verder zit de tekst vol ‘toog’-filosofie van het genre ‘Ik word al moe wanneer ik eraan denk wanneer elke minuut omgezet zou worden in een eeuw.’, ‘Ik weet misschien niet meer wat ik zeg, maar ik ben dronken.’, gefilosofeer over ‘treinen zonder morele basis’ (‘Stoute treinen’ klinkt het dan als repliek en niet veel later ‘amorele treinen’)  en ‘We zijn allemaal mest. Dat was de fout, dat de mest van hersenen voorzien werd.’

‘De Idioot’ van Lazarus duurt zo’n 2 uur en dat is behoorlijk lang. Meermaals keken we naar onze klok in de Monty. Dit heeft wellicht met het statische karakter van de voorstelling te maken, het feit dat er maar liefst 20 rollen zijn voor 6 acteurs wat sowieso veel vergt van een publiek, en de voorstelling finaal erg eclectisch aanvoelt op vlak van gehanteerde genres. Er zit parodie in, de psychologische kaart wordt getrokken (De Graeve die de tekst in een micro links achteraan influistert terwijl Günther Lesage als Prins deze lipt, wat de muizenissen van de Prins en zijn medische toestand onderstreept bijvoorbeeld), de filosofische ook, … maar op vlak van spel bleven we wel op onze honger zitten en de spanningsboog van de Idioot had strakker gekund door te schrappen.

< Bert Hertogs >