Recensie Five Easy Pieces

Zet kinderen en tieners op een podium en je krijgt een knaller van een voorstelling. Zo lijkt het wel de jongste tijd. Want na een wervelend ‘Het Hamiltoncomplex’ van hetPaleis vorig jaar heeft het Theaterfestival dit jaar opnieuw een opmerkelijke productie geselecteerd waar jong talent het onderste uit de kan haalt. Jazeker, ‘Five easy pieces’ gaat over Marc Dutroux, de slachtoffers, de politie, de ouders en geeft tevens de Belgische context van toen (politie waar niet of nauwelijks samenwerking was over de taalgrens heen) en wat geschiedenis mee (met onder andere de moord op Lumumba). Maar evengoed is het stuk ook erg kritisch over het theatervak op zich met zijn castings en cynische coaches, jongeren die te betuttelende simpele stukken moeten spelen in academies allerhande, terwijl er veel meer potentieel in hen zit dan wat er vaak uit gehaald wordt. Die gelaagdheid, het theater in het theater ook, maakt van ‘Five easy pieces’ een subliem stuk.

Openen doet de voorstelling met de casting van de acteurs en actrices. Elle Liza Tayou blijkt fan van Rihanna, wat meteen op een hilarisch afkeurende blik van performance coach Peter Seynaeve kan rekenen terwijl ze dan weer wél punten scoort wanneer ze ook John Lennon tot haar favorieten rekent. Het snobisme van de culturo komt zo wel meermaals de kop op steken wanneer ie Pepijn Loobuyck die verschillende genres aankan op de synthesizer bombardeert tot ‘allrounder’. Zijn broer Willem Loobuyck daarentegen hoeft niet eens te laten horen of ie wel accordeon kan spelen. Of hoe de accordeon nog steeds wat met een scheef oog bekeken wordt.

Op het eerste zicht voelt het wat vreemd aan dat de de acteurs hun tijd nemen voor ze eindelijk aan het echte werk beginnen: die ‘Five easy pieces’. Maar uiteindelijk is dat gewoon een zeer slimme zet om het manipulatieve of donkere kantje dat iedereen wel bezit te tonen. Zo horen we bijvoorbeeld Winne Vanacker zeggen dat ie ooit een vogeltje dat aan het sterven was, doodde. De macht die hij toen voelde over dat beestje, voelde goed aan. En het meest creepy dat zowat alle kinderen op het toneel vinden, is ongetwijfeld het feit dat hun moeders hen op hun mond kust. Opnieuw stipt de voorstelling iets unheimlichs uit ons dagelijks leven aan, iets wat je zeer vaak ziet maar eigenlijk verre van OK is ook al omdat het kind in kwestie dat simpelweg niet wil.

Elle Liza blijkt over een indrukwekkende stem te beschikken. Het komt dan ook geen klein beetje grof over wanneer ze het zwijgen wordt opgelegd door Peter tijdens ‘Imagine’. Zonder Marc Dutroux’ daden goed te willen praten, toont ie hoe elk kind een scène moet spelen en haalt daarbij zijn overredingskracht en toch ook wel subtiele manipulatieve trekje naar boven. Eigenlijk krijgt ie perfect gedaan wat ie wil en hoe ie het wil, ook al lijken de kinderen zelf achteraf hun scènes anders neergezet te willen hebben. ‘Maar het is nu eenmaal echt gebeurd dus dat kon niet.’ stelt Rachel Dedain.

De meest indrukwekkende scène ‘Essay over onderwerping’ is voor haar trouwens. Wanneer het aan haar is, wil ze aanvankelijk niet, maar wordt ze – opnieuw – subtiel gedwongen om zich uit te kleden en met gekruiste armen over haar knieën voor de camera te gaan zitten en zo in de rol van Sabine Dardenne te kruipen. Zij vertelt de gruwel die ze meemaakte: van het verdorven eten dat ze moest binnenwerken, over de seks die ze met Dutroux moest hebben terwijl die haar soms open krabde. Haarfijn beschrijft ze de gruwel in het kamertje boven en het geluid van de treinen die voorbijdonderden terwijl ze misbruikt werd. Maar ook het kind in haar komt naar boven, wanneer ze schrijft naar haar ouders dat ze haar spullen niet mogen weggooien, dat ze gerust iets mogen lenen van haar, dat ze zich wil excuseren dat ze op een familiefeestje niet aanwezig kan zijn, ... Verder is er de naïeve dankbaarheid ook wanneer ze samen met Laetitia bevrijd wordt en haar ontvoerder een kus op de wang geeft en dankt voor de geschonken vrijheid. Pas dan ontdek je in wat voor een emotionele houdgreep de verkrachter-moordenaar zijn slachtoffers hield. Dat Julie en Mélissa die ontvoerd werden toen ze gingen zwaaien naar de wagens op een brug over een autostrade, de hongerdood stierven en An en Eefje levend begraven werden, stipt ‘Five easy pieces’ tevens aan. In de scène daarna staat Rachel mee aan het graf van Julie als een modebewuste vrouw die met zonnebril en zwarte jas de show steelt op een begrafenis. Ook dat is een sneer.

Polly Persyn en Pepijn Loobuyck spelen de ouders van Julie in de voorlaatste scène. Zij wachten op een telefoontje. De onzekerheid, de hulpeloosheid, het verdriet en de bevestiging bij elkaar zoeken (het prachtig maar tevens hulpeloos naar elkaar kijken tijdens het videoverslag) zetten ze erg sterk neer. Verder is er eerder in de voorstelling nog de kant van vader Dutroux (neergezet door Maurice Leerman) die meldt dat ie zijn zoon misschien onvoldoende geknuffeld heeft toen hij jong was. Feit is dat vader Dutroux in Afrika woonde tot 1960. Zijn vrouw die toen hoogzwanger was, moest in België blijven omdat ze niet het vliegtuig op mocht. Pas later heeft zij haar man vervoegd. Verder komen we ook te weten dat Marc zijn vader een kleinkind heeft geschonken.

Ook hier doorprikt de voorstelling geregeld de tragedie om het verteerbaar te houden. Leermans coach horen we halfweg vragen om hoewel Maurice een 82-jarige man speelt, toch wat sneller de tekst te brengen. Vooraleer Willem Loobuyck als politieagent zijn relaas doet, heeft die moeite om zich te focussen en te concentreren. Hij lacht even. Peter wijst hem erop dat ie te veel achtergrondinfo geeft over zijn personage, hij moet to the point blijven. Verder geeft ie droogjes mee dat het geen komedie is maar een tragedie dat ze spelen. Helemaal hilarisch wordt het wanneer de jongen in de lens kijkt alsof het een of andere fotoshoot is. Ook dan moet Peter hem – uiteraard is het gescript, maar het voelt niet zo aan – tot de orde roepen: ‘we zijn hier wel op het Theaterfestival.’

Door de voorstelling klinkt vooral dat ene nummer - Erik Saties Gymnopédie n°1 - dat opmerkelijk de sfeer van ‘Five easy pieces’ het best van al samenvat, ingetogen, verdrietig maar ook speels. Maar er is ook John Lennons ‘Imagine’ en finaal dan toch ook ‘Stay’ van Rihanna. Sterk is ook de combinatie van de volwassen acteurs die we in de video te zien krijgen terwijl de kinderen live dezelfde scène zo synchroon mogelijk parallel op het podium trachten te spelen. Niet altijd zit het even goed met de timing overigens, maar die kritiek valt wel erg licht uit als je het totale plaatje bekijkt.

‘Theater is je goed kunnen concentreren en rustig blijven’ en ‘kussen doe je als dat ondersteunend werkt voor het stuk’, luidt het volgens Polly. Het is ook op commando kunnen wenen en als dat niet gaat, gebruik je gewoon een stick die je doet huilen in het geval van Pepijn Loobuyck wanneer ie als vader van Julie te horen krijgt dat zijn dochter overleden is. Voor Winne is theater als poppenkast maar de poppen zijn dan vervangen door echte mensen. Hij leeft dankzij een levertransplantatie die hij toen ie vijftien maanden was ontving. Hij heeft de lever van een dood kind dus, klinkt het überzakelijk. Volgens de idealistische Rachel verdient iedereen dan weer een plaats op het toneel want anders is het niet eerlijk. ‘Theater is niet eerlijk.’ antwoordt de coach kurkdroog.

Maar het meest poëtisch van al is misschien nog die allerlaatste scène ’Wat zijn wolken?’ – Water dat kan vliegen. Daarin laat Polly horen waarom toneel haar passie is en waarom ze gekozen heeft om geen rol te spelen die niet dicht bij haar karakter ligt of waar ze zich niet in kan vinden. Ze geeft zo meteen een pleidooi voor de ondersteunende rollen in een theaterstuk, van de bijrollen tot het ensemble. Die worden vaak onterecht door publiek en journalisten overigens zelden opgemerkt of onder de aandacht gebracht, maar ze zijn wel essentieel.

‘Five easy pieces’ is kortom een sublieme voorstelling, net als de keuze van zijn titel. Enerzijds is er de ironie omdat het verre van simpel is om het thema kinderverkrachting en -moord volgens waargebeurde feiten aan te snijden. Het is ook meteen een sneer naar al wie vindt dat kinderen maar kinderen zijn, die klein gehouden moeten worden en het moeten stellen met doodsimpele teksten, muziek, oefeningen, enzovoort. En er zijn nog verschillende lagen te ontdekken over theaterkunst enerzijds en het donkere kantje in elk van ons anderzijds ...

< Bert Hertogs >