PDF-versie voor persoonlijk gebruik

Recensie Een avond over onwaarheid ★★★★

zaterdag 12 mei 2018deSingel Antwerpen

Een

Twee weken resideerde Berlin in de Theaterstudio in aanloop naar de voorstelling ‘True Copy’ die in het najaar in première moet gaan in deSingel. Het publiek kreeg daarbij een inkijk op de research die Bart Baele en Yves Degryse doen om tot deze voorstelling te komen. Centraal zal Geert Jan Jansen staan die zes maanden in de cel vertoefde op verdenking van kunstvervalsing. Hij werd echter vrijgelaten bij gebrek aan bewijs door de Fransen omdat ze 1.600 werken in beslag hadden genomen, echte werken die hij had aangekocht, en vervalste versies van Picasso’s, Van Goghs enzovoort. Maar door die allemaal door elkaar te halen, wist men daar op den duur niet meer wat het verschil was tussen echt en vals. Het brengt hem tot de laconieke quote: “Hoe veel schilderijen moet je in Frankrijk vervalsen zodat ze voldoende bewijs hebben?” Sindsdien zet ie een N voor de handtekening van de kunstenaar wat staat voor ‘Naar’ en worden zijn werken vergezeld van een certificaat van onechtheid waarmee ie toch zo’n 3 à 4.000 euro per werk weet op te strijken. Volgens ‘de grootste meestervervalser van de eeuw’ is diegene die geen erkenning krijgt de vervalser tenzij hij ontmaskerd wordt. Geert Jan bleef zo veel mogelijk binnen zijn tijdsperiode. ‘Mensen willen bedrogen worden.’ klinkt het. Rond de recente Rockefeller-veiling (goed voor een recordopbrengst van maar liefst 700 miljoen euro bij Christie’s in New York n.v.d.r.) werd er onlangs ook een momentum gecreëerd. Zoiets haalt ambities bij een mens naar boven. Zeker met kunst is dat gevaarlijk. De kunst van ‘True Copy’ en meteen ook de uitdaging van de voorstelling zal straks liggen om vervalsing van kunst niet te verheerlijken, maar wel te duiden. Eerlijk? Op dat vlak neigde de avond toch eerder naar het eerste. Zeker toen op het einde een vervalsing van Picasso voor 2.900 euro geveild werd aan een toeschouwer. Tenzij dat fake was uiteraard, maar dan nog...

Manu creëert ondertussen het idee rond de set, de scenografie die zich wellicht zal afspelen in een grote box met verschillende kamers net zoals Jansens kasteel verschillende kamers had, met een atelier in het teken van een bepaalde schilder per kamer. Het idee is dus om die kamers na te bouwen. Peter Van Laerhoeven gaat dan weer voor de soundtrack en zal zijn ‘vervalsingen’ van werk van Satie en Miles Davis maken. Satie past bij Picasso, Miles Davis bij Appel en later tijdens de avond komen we ook te weten dat er een match zou zijn tussen de muziek van Mozart en Van Goghs kunst. Celeste staat in voor de productie en research en zoekt oplossingen wanneer de rest vast zit terwijl Geert de videotechnicus van dienst is en op witte kaders schilderijen projecteert. Op die manier gaat ook hij op zijn manier voor reproductie.

Centraal tijdens de avond werd dan ook authenticiteit, waarheid, leugen, nieuws en (deep) fake news besproken. Eerst kwam Geert Jan Jansen aan het woord met zijn visie op de feiten in een video, vervolgens werden Bart Baele en Yves Degryse aan en kruisverhoor onderworpen door Karlien Meganck, een van de programmatoren podiumkunsten van deSingel terwijl polygrafiste Anke Dumez (met in-ears in waarbij ze in het tweede deel ingefluisterd kreeg wat ze moest zeggen, niet zelden een zin startend met ‘Kijk,...’ waarbij je je de vraag kan stellen of dit toch niet in zekere zin al een voorstelling was) registreerde of de heren naar waarheid spraken of niet. Ze gaf mee dat in het oude India mensen al op de proef werden gesteld tijdens een ondervraging. Wanneer ongekookte rijstkorrels in hun mond droog bleven tijdens het kauwen, zou dat hun onwaarachtigheid bewijzen. Een leugendetector draait rond de spanning of angst om betrapt te worden op een leugen. Deze toestellen zijn 90% accuraat. Onschuldigen kunnen toch als onwaarachtig uit zo’n test komen omdat ze bang zijn om te liegen. Dat noemt men het Othelloeffect. Verder kunnen pathologische leugenaars zoals psychopaten hun emoties dermate controleren dat ze door de mazen van het net kunnen glippen. Journalist Tim Verheyden van vrt nws (o.a. Pano) kwam in het tweede deel langs om te praten over (deep) fake news terwijl Luk Sponselee, de rechterhand van Geert Jan Jansen, zijn aandeel kwam uitleggen in de vervalsingen van Geert Jan.

Geert Jan Jansen begon met vervalsingen toen ie galeriehouder was en niet uit zijn huis gezet wou worden. Kortom: het was een manier van overleven. Al snel bleek dat ie een zeventiental grootmeesters onder de knie had. Hij maakte geen kopieën voor alle duidelijkheid, hij voegde steeds een element toe alsof het een uniek werk was dat deel uitmaakte van een reeks waarvan niet geweten was dat er nog een onbekend exemplaar was. Sponselee wist dat de schilder anders dan alle andere schilders startte. Jansen begon namelijk met de handtekening van de schilder in kwestie terwijl bij echte werken dat net voor het laatst gehouden wordt. Die handtekening moest immers goed zitten van bij de start. Daarna schilderde hij pas de rest. Sponselee zorgde voor het hout voor de lijst, de spijkertjes, voor het doek ook, dat allemaal uit de juiste periode (bv. 1955) moest stammen. In de hoeken van de kaders werd wat oud stof gedaan, soms werd een werk onder de voetmat gelegd zodat mensen er letterlijk over konden lopen, of werd het aan fel zonlicht blootgesteld om het geloofwaardig te maken dat het een oud werk was. Sponselee verkocht Jansens werken door aan kunsthandelaars. Hij heeft weet van 4 musea wereldwijd die in feite geen echt werk tentoonstellen maar een werk van Jansen. Toen het Gentse Museum voor Schone Kunsten vol Russische nepwerken hing, bezorgde dat een flinke deuk aan het imago van onze musea. In het buitenland zijn ze dan ook de laatste tijd erg terughoudend om met onze musea in zee te gaan, blijkt het resultaat.

Jansen verdiende geld door werken te maken maar ook authenticiteitscertificaten te vervalsen. Het begon met een Appel die hij binnendeed bij een veiling, niemand vond het vreemd, het werk werd goedgekeurd door een expert. Met de stelling dat officieel iedereen het niet weet, doet ie ook een controversiële verklaring. Galeriehouders, veilinghouders, kunsthandelaars, enz. hebben allemaal veel boter op hun hoofd, stellen we vast. ‘De controle gebeurt onvoldoende’ laat ie optekenen waarbij hij fijntjes meldt dat twintig (!) procent van de kunst vals is. Zelfs Picasso heeft ooit een Monet vervalst, weet Sponselee dan weer. Jansen viel door de mand toen er een spelfout was geslopen in een van zijn vervalste certificaten.

Iedereen heeft er dus commercieel belang bij dat een werk aangeboden wordt. In het wereldje wordt er tussen kunsthandelaars ook gepolst of iemand geen werk heeft van een bepaald kunstenaar (bv. Matisse) omdat een klant daarin interesse heeft. Peter Bernaerts van het veilinghuis Bernaerts bevestigt dat zij leven van commissies en weet heeft van spelers op de markt met minder bonafide bedoelingen temeer ook omdat iedereen wanneer die dat wil een veilinghuis kan beginnen mits die enige expertise in huis haalt. Wanneer een werk aangeboden wordt maken ze bij Bernaerts eerst abstractie van alle verhalen die de aanbieder rond het werk doet. Inzoomen doet men dus op het werk zelf, de authenticiteit ervan, of het mooi is of niet, relevant of niet binnen de kunstgeschiedenis, het oeuvre van de kunstenaar, of het kunstzinnig is, wat de technische eigenschappen zijn (is het hanteerbaar, wat is de grootte?), wat de staat (van bewaring) is, en van welk veilinghuis het komt. Daarna volgen de vragen vanwaar de aanbieder het werk heeft, of het al lang in de familie zit, enz. Vervolgens worden er experts bij gehaald. Een veilinghuis is dan ook een dienstverlenend bedrijf voor de artistieke wereld waarbij Peter vaststelt dat sommige experts zich tegenspreken. ‘Voor experts die het voor het geld doen, moet je beducht zijn’, laat ie verder optekenen.

Appel reikte zelf ook echtheidscertificaten uit aan Jansens werk op basis van of ie het werk mooi vond of niet. Ondertussen zijn er meer valse Appels in omloop dan echte komen we ook te weten tijdens ‘Een avond over onwaarheid’. De dienst kunstcriminaliteit werd door Jan Jambon twee jaar geleden opgedoekt waardoor België nu in een grijze zone verkeert en daardoor mede de reputatie van onze musea wereldwijd in vraag gesteld wordt.

Via het interview dat Karlien Meganck afneemt met Bart Baele en Yves Degryse krijgt de voorstelling een andere wending. Terwijl veel toeschouwers wat Jansens deed als iets crimineels beschouwen, werpt plots de visie van de theatermakers een ander licht op dat alles. Zij verwijzen naar Shakespeare wiens werk ook bewerkt wordt naar hedendaags theater, artiesten gebruiken samples uit bestaande muziek om er nieuwe mee te creëren, enzovoort. En ook klassieke muziek wordt op dit moment verschillend geïnterpreteerd door uitvoerend kunstenaars.

Tim Verheyden zoomde vervolgens in of (deep) fake news. Een containerbegrip waar ie liever af van is, ook al omdat het zijn (en mijn n.v.d.r.) vak onderuit haalt. Verhalen rond een creatieve oplossing om paarden een afdak te kunnen bezorgen in het buitenland (in de vorm van een XXL stoelen en tafels) om zo de regelgeving te slim af te zijn, blijkt fake news. Het is gewoon een kunstproject. Net na de bomaanslag in Zaventem in 2016 circuleerde er al snel een filmpje met de eerste beelden. Die haalden ook het vrt journaal. Ook deze bleken vals, ze waren namelijk van een eerdere aanslag in Moskou uit 2011. Een Facebookbericht dat Trump de steun geniet van de paus wordt dan wel 868.000 keer gedeeld, het echte artikel waar de waarheid aan het licht wordt gebracht maar 33.000 keer. Ook op dit moment circuleren er op social media foutieve verhalen die bewust zo de wereld ingestuurd worden omdat er een (politieke) agenda achter zit.

Bij deep fake news worden video’s gemanipuleerd of gecreëerd na analyse van iemands stem en gedragingen. Op die manier kan een computer een video creëren waarin Obama zaken vertelt volgens het script dat de gebruiker van de software hanteert. Verheyden blijft echter geloven in de kracht van journalistiek en ziet daar een opportuniteit in. Eventueel moet er gedacht worden om zoals De Correspondent doet meer in te zetten op slow journalism.

< Bert Hertogs >


Do you like our reviews and pictures?
Feel free to support concertnews.be by sharing this page or giving a donation.
You make an independent website like ours possible. Thanks!







Geef steeds in je comment mee op welk artikel je reageert.
Please put in your comment to which article you are responding.

Tabs Concertnews.be

News
Soon
Reviews

More news

  • Podcast
  • Facebook
  • Twitter