Recensie De Speler ★★★1/2

Een state of mind-opera. Dat maakte de Duitse regisseuse Karin Henkel van Sergej Prokofjevs De Speler naar Dostojevski’s novelle. Henkel won recent de Theaterprijs van de stad Berlijn en van 2011 tot 2015 stond ze op het Berliner Theatertreffen. Met deze opera uit 1927-1928 die uiteindelijk in 1929 voor het eerst werd opgevoerd in het Frans onder de naam ‘Les joueurs’ in de Munt, zet Henkel haar eerste stappen binnen het muziektheater. Opera Vlaanderen presenteert de in het Russisch gesproken en gezongen versie. Centraal staat Aleksej Ivanovitsj (neergezet door de Tsjechische tenor Ladislav Elgr in een roldebuut) die gokverslaafd wordt om het hart van Polina (de Russische sopraan Anna Nechaeva in een roldebuut) voor zich te winnen maar finaal afgewezen wordt. De Portugees Miguel do Vale speelt zijn dubbelganger. Als danser zien we hem onder andere worstelen om zijn broek aan te krijgen nadat ie een nachtje in de drank en het gokken is gevlogen. Hij is het die in het decor, dat drie keer een exacte hotelkamer toont, hier als beeld van dronken zijn en alles dubbel zien, zich mag bewegen, niet zelden cirkelend om zijn as draaiend om de roes uit te beelden waarin het hoofdpersonage zich bevindt, het duizelen ook van de winst die het personage opstrijkt. Maar even goed kan dat cirkelen ook letterlijk geïnterpreteerd worden als het draaien van de roulette (tevens te zien op het zwart wit tv scherm in de kamer).

Verderop de voorstelling zien we de verste kamer ook van links naar rechts bewegen, wat het zeezieke gevoel van de waanzin, de hallucinaties onderstreept, van de optische illusie en gezichtsbedrog ook. Henkel slaagt er dus in om een toch behoorlijk moeilijke opera om volgen, muzikaal is de Speler geen hapklare brok en het Russisch dwingt je om af en toe naar de boventiteling te spieken, op een toegankelijke manier te brengen door resoluut de psychologische kaart te trekken. Dat Opera Vlaanderen kiest voor de Russische versie is weliswaar een goede keuze vermits de ritmiek (bv. in het tweede bedrijf wanneer Baboelenka ten tonele verschijnt) in enkele nummers erg belangrijk is. Qua scenografie zijn de vele jetons die vele malen do Vale een veelkleurige douche bezorgen, zeer straf. Alleen al het geluid van zo veel jetons horen kaatsen tegen de podiumvloer geeft je een gelukzalig gevoel als toeschouwer. Alsof je zelf het winnende lot hebt gewonnen. De generaal (de Amerikaanse bas Eric Halfvarson in een roldebuut) van zijn kant wordt bij de start van het derde bedrijf echter radeloos wanneer Baboelenka (de mezzosopraan Renée Morloc in een roldebuut) zijn erfenis erdoor jaagt tijdens het gokken. Zowel de generaal als zijn stiefdochter Polina hebben immers aanzienlijke schulden bij de markies. Ze hopen dan ook die schulden te kunnen terug te betalen door een erfenis. Maar dat zit er niet in. Baboelenka heeft geen al te hoge dunk van Blanche (de Estste mezzosopraan Kai Rüütel), de verloofde van de generaal: ‘Ze is aanstellerig. Niet ongedwongen. Ze slaat haar ogen neer. Net een vogeltje. Vast een actrice.’ en laat duidelijk de generaal weten dat ie niet op een cent hoeft te rekenen. Alsof dat nog niet genoeg is, verbreekt Blanche ook de verloving. Twee serieuze strepen door de rekening van de generaal als je het ons vraagt.

Dmitri Jurowski zet een puike lezing van deze Russiche opera neer samen met het symfonisch orkest van Opera Vlaanderen. Het libretto van de Speler leest echter voornamelijk als een beschrijving van de feiten, wat er aan het gebeuren is of wat er gebeurd is (flash back) in plaats van de zaken te tonen en te spelen. Op dat vlak is de Speler dus nauwelijks een scenische voorstelling waarin gespeeld wordt. Daardoor voelt de voorstelling soms erg statisch aan en heb je als toeschouwer tijd nodig om in het verhaal te geraken, wat ons pas vanaf het tweede bedrijf wanneer Baboelenka opkomt lukt.

De beweging zit vooral bij het decor en de indrukwekkende danser Miguel do Vale waar niet zelden onze focus dan ook naartoe gaat. Die focus houden is net zoals een man die in een roes verkeert, niet altijd evident omdat Henkel simultane acties toont, soms dubbel soms drie keer in elke slaapkamer en ze daarbij ook nog eens met de tijd speelt. De drie scènes die in de drie kamers getoond worden, vinden immers niet altijd op hetzelfde moment in het verhaal plaats. Ernstig én licht tegelijkertijd behandelt Opera Vlaanderen de Speler dus. En die vijf euro winst die we opstreken via een krasbiljet van de Nationale Loterij is mooi meegenomen. Verliezen zou ons licht ontgoocheld naar huis gestuurd hebben, het grote lot winnen zou dan weer een gigantisch compliance issue veroorzaakt hebben. Al met al is de Speler dus een fijne seizoensafsluiter.

< Bert Hertogs >

De Speler speelt nog t.e.m. 7 juli 2018 in Opera Antwerpen

De Speler (Igrok)
Sergej Prokofjev (1891 - 1953)
Opera in vier bedrijven Libretto van Sergej Prokofjev naar de gelijknamige novelle van F. M. Dostojevski
Creatie Brussel, 1929
Nieuwe productie
Dirigent Dmitri Jurowski
Regie Karin Henkel
Decor Muriel Gerstner
Kostuums Klaus Bruns
Belichting Hartmut Litzinger
Koorleiding Jan Schweiger
Dramaturgie Malte Ubenauf
Polina Anna Nechaeva
Aleksej Ladislav Elgr
De Generaal Eric Halfvarson
Baboelenka Renée Morloc
De Markies Michael J. Scott
Blanche Kai Rüütel
Mr Astley Pavel Yankovski
De Baron Markus Suihkonen
De Casinodirecteur Nabil Suliman
Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen