Recensie Der Sandmann ★★★★★

Een heerlijk visuele, lichte en grappige over the top muziektheatervoorstelling/musical. Dat levert het Düsseldorfer Schauspielhaus af met Der Sandmann in een regie, scenografie en exquis en strak getimed lichtontwerp van Robert Wilson op de immer geweldige muziek van Anna Calvi. Wilson ging de mosterd deze keer halen bij E.T.A. Hoffmann die in 1816 een werk schreef over de kleine Nathanael die op tijd in bed moet en moet slapen want anders komt de zandman langs die zand in de ogen van de kinderen strooit om die er uit te laten rollen zodat hij ze kan voeren aan zijn kinderen in zijn nest op de halve maan. Wanneer Nathanaels vader sterft, door een alchemisch experiment waarop een explosie volgt, denkt de jongen echter dat zijn vader het slachtoffer werd van de zandman. Volgens de jongen is de advocaat Coppelius misschien wel de zandman. Droom, nachtmerrie, realiteit haalt ie vanaf dan gaandeweg door elkaar waardoor acteur Christian Friedel een knappe boog mag maken tussen kind zijn en in een (angst)psychose belanden. Het kinderlijke gegiechel krijgt op die manier een dubbele laag, die van het kind zijn enerzijds maar ook die van de angst die diep in de vezels van de tiener en jongvolwassene is doorgedrongen ook.

Op het eerste zicht lijkt dit allemaal voer voor een duister sprookje, een donkere rockmusical. Op dat vlak zet de programmabrochure en behoorlijk wat andere journalisten in hun recensies ons (al dan niet bewust) op het verkeerde been. Wilson wisselt immers luchtigheid en vrolijkheid vakkundig af met donkere passages. Hoewel er creepy momenten zijn waarbij de strijkers bijvoorbeeld knisperende geluiden nabootsen, blijft vooral het leutige in deze productie bij ons hangen. In de kindertijd zien we Nathanael – letterlijk – rondhuppelen wat ook de stagehands doen wanneer ze een ligstoel moeten verwijderen tijdens een scènewissel. Alle andere scènewissels gebeuren door zaken op en af te laten rijden waarbij er geen stagehands aan te pas komen. Dit effect zoekt Wilson dus bewust op. Met stip is dat wellicht een van de meest hilarische momenten die we dit theaterseizoen te zien hebben gekregen. Christian Friedel zien we in zijn kinderbedje trouwens ook van het toneel gevoerd worden terwijl ie naar het publiek als een kind zwaait. Ge-wel-dig.

Opvallend dus dat het publiek in deSingel nauwelijks die knipogen, die humor, ja zelfs die karikaturale laag ziet. Daarom wil ik mijn tijdelijk Belgisch buurmeisje links van me, en de Duitse dame die in Amsterdam woont die rechts van me zat hartelijk danken omdat ze wél reageerden op de fratsen die Wilson toonde. Zij voelden het stuk kennelijk van begin tot einde goed aan in tegenstelling tot de meerderheid van de aanwezigen in de Rode Zaal. Wilson steekt immers de draak met het absurde van op tijd naar bed moeten gaan, en gebruikt daar herhaling als humoristisch stijlfiguur zowel in de tekst als visueel (de moeder mag een aantal keren het blauwe bengaals vuurwerk van de zoon ‘uitblazen’, wat symbool staat voor het nachtlampje uitdoen voor het slapengaan). De gesproken herhaling zal ie als stijlfiguur trouwens meermaals herhalen (o.a. tijdens een telefoongesprek dat zijn moeder heeft waarbij ze de hoorn erg ver van zich weghoudt omdat de andere aan de andere kant van de lijn een schelle, hoge en luide stem heeft).

Ook het muziektheater, musical, ballet, klassieke muziek (de lullaby, het walsje, enz.) en opera (in het tweede bedrijf zingt Christian Friedel even overdreven vibrato) moeten eraan geloven in deze productie. Alle cliché’s haalt Robert Wilson boven, met een nummer waarbij de cast naar voren komt en richting publiek wijst, hét ‘liefdesliedje’ heet in deze musical ‘True Lies’ wat kan tellen qua ironie, en verder zijn er de vele reprises in het tweede bedrijf en een toegift (wat eigen is aan musical ook), het wat geforceerd over gaan in een operatesk nummer op de knieën, of die heerlijke opera-achtige scène waarin Nathanael verblind door de liefde zijn (naïeve) liefde verklaart aan Olimpia (Yi-An Chen) die eigenlijk een opwindbare ballerina uit een muziekdoosje is terwijl hij denkt dat zij speciaal naar hem wijst, of een ‘ah’-kreetje slaakt op het moment dat ie eigenlijk trouw zou moeten zijn aan Clara (maar die brief later wel zal schrijven naar haar), klassiek ballet (met de tuin en een wit bankje waarop een koppel of trio gaat zitten, dames die dansend opkomen, ... ), … het zit er allemaal in.

Muzikanten Zuzana Leherová, Annette Maye, Nathan Bontrager, Tim Dudek, Achim Fink, Bernd Keul, Roger Schaffrath, Radek Stawarz komen tijdens de voorstelling tijdens een instrumentaal intermezzo ook even van hun stoel, en draaien zich naar het publiek om zo ook even in de spotlights te staan en hun paar minuten of fame te mogen voelen. En dan is er nog het heerlijke spel tussen Rosa Enskat die de rol van de moeder speelt en de strijkers die ze het zwijgen probeert op te leggen wanneer ze links vooraan het podium staat en haar stem even beweeglijk laat wezen in de glissandi als de violen.

Verder toont de regisseur ook dat kinderen dingen verborgen houden voor hun ouders. Zo doen ze alsof er niets gebeurd is en alles peis en vree is wanneer Clara, Lothar en Nathanael op een bankje zitten. In realiteit heeft er net een zwaardgevecht plaatsgevonden op de tonen van ‘Whip the night’. Dat voor die scène speciaal een wit tuinhek achteraan het podium wordt opgereden zodat de moeder via het poortje de tuin in kan, maakt die scène ook al erg grappig en geforceerd. Die tuinscène alleen lijkt op zich een knipoog naar ballet, met struiken die in bogen groeien enzovoort. Wilson integreert ook Mario Lanza’s ‘The loveliest night of the year’ in het stuk waarbij ie niet alleen nostalgische gevoelens aan de ene kant oproept maar ook grappig uit de hoek komt aan de andere kant. In het tweede bedrijf doet ie dat trouwens nog eens dunnetjes over door Andreas Grothgar als advocaat Coppelius, waarvan Nathanael denkt dat het de zandman is, te laten tapdansen. In een kinderscène in het eerste bedrijf zijn de Teletubbies nooit ver weg wanneer er gegiecheld wordt en bij elke stap die Christian Friedel zet een belletje gerinkeld wordt terwijl de buiken tegen elkaar worden gestoten op walsmuziek op een receptie en Nathanael en zijn moeder ook neuzen neuzen.

Kortom: op papier leek de overgang tussen het kleurrijke Spaanse partyconcept van Elrow Town op Linkeroever naar Der Sandmann in deSingel een pittige klus om de knop om te draaien. In de praktijk bleek het er minstens even gek aan toe te gaan in het kunstencentrum aan de Desguinlei als op de Middenvijver. Genoten en (bijna tot tranens toe) gelachen deden we. Heerlijke muziektheatervoorstelling/musical is het buitengewoon straffe Der Sandmann dus. Het beste dat we binnen dit genre in ons land dit seizoen op ons bord kregen ook.

< Bert Hertogs >

Der Sandmann speelt nog op zondag 1 en maandag 2 juli 2018 om 20 u. in deSingel.

De songlijst:
There will be a horror
Sunday light
Surrender
Sandman Song
True Lies
I see a death in your eyes
I whip the night
The hurricane