Recensie Para ★★★★

‘Er zijn dingen gebeurd, ja. Er zijn voorvallen geweest, ja.’ Bruno Vanden Broecke kruipt in Para in de rol van Nico Staelens die paracommando was in Somalië in 1992-1993. Een VN-vredesmissie die defensie in eigen land al snel in verlegenheid bracht met beelden van militairen die urineerden op de lokale bevolking of een Somalisch jongetje dat gesteeld had een meter boven het vuur hielden en folterden (uit verveling). Staelens bevestigt en duidt wat er gebeurd is, maar trekt ook de defensieve kaart door het gedrag weliswaar niet goed te praten maar wel te voorzien van een context. Hij wentelt zich min of meer in een slachtofferrol. Lees: het is allemaal de schuld van het systeem, van het korps dat 90-95% rechts is, van een zware op bepaalde vlakken onmenselijke opleiding (op je handen plassen wanneer het buiten vriest, je schoenen aanhouden wanneer je een kleine voetbreuk hebt, in het midden van de nachts plots op tocht moeten gaan met slechts 1 taak: niet aan je noodrantsoen zitten,…) waar je volledig afgebroken wordt zodat spirit en samenhorigheidsgevoel aangekweekt kan worden terwijl ie het aantal Somalische doden (‘tussen de 500 en de 1000’) door Belgisch toedoen minimaliseert in vergelijking met wat militairen van andere landen tijdens andere missies uitvoerden (‘82 doden op 10 dagen’).

Para behandelt onder andere racisme, pesten en testen in het leger. Zo vertelt Vanden Broecke aan een snel tempo in deze erg anekdotische monoloog over Aziz, ‘de eerste bruine bij de para’s’ die zijn Limburgse chef verried toen die een militair in ‘geef acht’-houding een neusbreuk bezorgde. Namen als ‘geitenneuker’ en ‘makak’ werden onder andere hem toegeslingerd. Maar ‘dat liep van hem af’, ofwel: hij liet uitschijnen dat het hem niets deed, prees Staelens zijn collega. Een harde wereld wordt voorgeschoteld, een van overleven zowel in de opleiding naar het worden van een para als wanneer men (kennelijk onvoldoende voorbereid) op missie is. Zo brengt Para onder andere de anekdote dat ‘Flappie’ (een collega met grote oren) zijn trommelvlies sprong toen de luchtdruk uit hun C 130 verdween en de piloot daardoor pijlsnel moest dalen.  Maanden van huis zijn, zorgt bij mannen met veel testosteron in hun lijf ook voor behoorlijk wat seksuele verlangens die ze botvierden op de lokale bevolking. ‘Ik heb eens goesting om u eens goed tussen uw tetten te pakken.’ klinkt het uit de mond van Staelens onder andere. Om de twee weken konden ze maximum 2 minuten met hun vrouw bellen. Verderop in Para vernemen we droogweg: ‘een colablikje was de prijs om je te laten afzuigen.’

Wie geluk had, kon er eens even tussenuit naar Mombassa om daar te gaan feesten. In Somalië zelf kwamen kinderen af met schelpjes om dan rantsoen te krijgen. Na verloop van tijd stonden ze daar steeds met meer, gooiden ze al een schelpjes, begonnen ze te stelen (o.a. olie) omdat ze alles verkochten dat ze konden om aan een natuurlijke drug te geraken: khat. Helemaal (emotioneel) lastig werd het toen de post van de militairen door hen gepikt werd. Staelens legt dus een k(h)at-en muisspelletje bloot tussen de lokale inwoners en de vredesmacht hoewel ze de derde missie waren (na een agressieve eerste die als doel had de regio snel te ontwapenen, de tweede die focuste op diplomatie en de derde die zich concentreerde op belangrijke routes en plaatsen). ‘We hadden die rijst moeten koken.’ bedenkt Staelens zich achteraf die duidelijk geen liefhebber was van kamelenvlees. ‘Het is vergelijkbaar met stoofvlees dat niet lang genoeg heeft opgestaan.’

Muziek in Para is te horen via een audiocassette van het Leugenpaleis met Bart Peeters en Hugo Matthysen. Een streep ‘Highway to hell’ van AC/DC krijgen we te horen terwijl Vanden Broecke ook even a capella ‘I won’t let you down’ van Ph. D. en niet veel later ‘Er hangt nog saus aan a lippen.’ zingt en hij vertelt over de militairen die een groepsfoto maken nadat ze een Somaliër overgoten hebben met cola wat een heleboel mieren heeft aangetrokken.  

Vooral de structuur van Para waarvoor auteur David Van Reybrouck (met onder andere de mooie woordspeling in de zin ‘Het landschap werd leger en leger’), acteur en theatermaker Bruno Vanden Broecke en regisseur Raven Ruëll tekenden, is indrukwekkend. Zien we een aanvankelijk cynische Staelens de voorstelling nog starten met militaire precisie en afgemeten timing (‘Slide!’ roepend naar de technici) terwijl hij op een powerpoint de verschillende wapens toont waarover zijn team beschikte in Somalië, dan leest het middenstuk als een grote anekdote van wat er gebeurd is tijdens die missie om op het einde – in tijdsnood ook – slechts even stil te staan bij de psychologische impact op zijn collega’s, gezin en hem. Een impact die niet gering bleek. Einde missie. Einde relatie met Nancy. En twee contactmomenten met zijn dochter per jaar schieten er nog over: met kerst en haar verjaardag terwijl Staelens niet moest rekenen op psychologische begeleiding vanuit defensie. De gebroken man op het einde staat zo geen klein beetje in schril contrast met de eerste zinnen uit de monoloog: ‘Goeieavond. Staelens is de naam. Nico Staelens.’

< Bert Hertogs >