Recensie Niet Schieten ★★★1/2

‘Niet Schieten’, de titel van Stijn Coninx’ jongste prent over de Bende van Nijvel verwijst naar ‘Niet schieten, da’s mijn papa.’ een quote van Rebecca (rol van Zita Wauters) wanneer die haar vader Gilbert (Louis Talpe) ziet neergeschoten worden op de parking van een grootwarenhuis in Aalst. Bij die aanslag komt ook haar moeder Thérèse Van den Abiel (Elke Van Mello) als zijzelf om het leven. David (een erg overtuigende Mo Bakker) overleeft de gebeurtenissen wel en komt oog in oog te staan met de Reus. Die schiet hem met een afgezaagde tweeloop niet in zijn hoofd, maar door het dijbeen. De kogels gaan erdoor, kaatsen op de vloer en komen zo opnieuw terug door het been. Resultaat: 5 centimeter been is gewoon weg waardoor hij lange tijd moet revalideren.

Niet Schieten is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van David Van de Steen die in 2010 een boek uitgaf over zijn traumatische ervaring op die noodlottige dag in 1985. Verder komt ook het onderzoek naar de Bende, of vooral het gepruts aan bod waarbij alle complottheorieën, van een poging tot staatsgreep waarbij ook de politieke macht betrokken was, linken met de toenmalige rijkswacht, enz. aan bod komen. Wanneer het onderzoek naar Charleroi verhuist en het ganse dossier naar het Frans vertaald moet, kan dat vooral op onbegrip rekenen bij de overlevers en de familieleden van slachtoffers. Kostbare tijd wordt zo verloren, al geloven anderen wel dat die nieuwe cel zich vanaf nul terug kan focussen op een écht onderzoek.

Maar Niet Schieten is vooral een menselijk verhaal geworden, een ode eigenlijk aan de veerkracht van een gezin – hoe moeilijk de omstandigheden ook zijn – om ondanks de miserie, de tegenwerking, de grote financiële uitdagingen (het gezin had geen familiale verzekering) er toch voor te blijven gaan. Het is dan ook vooral een opnieuw erg straffe Jan Decleir als Albert – die naar verluidt toch enige schroom had voor ie instemde om de rol te spelen – die deze prent van begin tot einde draagt. Openen doet ie met het afscheidsfeest van Albert die zijn autohandel de Aalsterse Anti-roest centrale overdraagt aan zijn zoon Gilbert en schoondochter Thérèse. Daar hoort een feestje bij. Nadien zullen de kleinkinderen en hun ouders komen eten bij Albert en Metje (rol voor Viviane De Muynck). Tomatensoep met balletje staat er op het menu, het lievelingsgerecht van de kleinkinderen. Die gaan nog eerst met hun ouders boodschappen doen om uiteindelijk die avond niet meer aan tafel te verschijnen. Metje gaat eronderdoor, functioneert niet meer in het gezin, en wil niets horen of lezen over de bende. Albert moet dus zelf constant pendelen tussen het ziekenhuis om zijn kleinkind te bezoeken, het huishouden, het onderzoek opvolgen en zijn zaak waar hij terug noodgedwongen de leiding moet nemen om financieel het hoofd boven water te kunnen houden. Ook kafka verschijnt op zijn pad wanneer blijkt dat ie het huis van zijn overleden zoon en schoondochter niet meteen mag verkopen omdat het hier om een speciale erfeniskwestie gaat. Lees: David is als minderjarige de enige erfgenaam, maar kan pas erven wanneer hij meerderjarig is. Op een dag komt er een boete in de brievenbus omdat het huis leegstaat. Maar dat is niet alles, Albert krijgt ook verkeersboetes in de bus met daarop weliswaar zijn nummerplaat vermeld maar een type wagen die niet de zijne is. Niet toevallig komen die boetes er op belangrijke (pers)momenten in het onderzoek. En wanneer hij zijn verhaal doet in een krant en de piste van de rijkswacht daarin behandelt, volgt een dreigbrief. Verder is er nog de op sensatiebeluste onderzoekjournaliste Hilde De Moor (Inge Paulussen) die zo maar ongevraagd de woning binnenstapt van het verscheurde gezin en die carrière zal maken tot in de politiek dankzij deze zaak. Daarnaast is er nog de rijkswachtofficier Walter (Wouter Hendrickx) die zijn kinderen aan Albert gaf na de aanslag om even in bescherming te nemen. Hij weet dat de drie geen slachtoffer zijn van een gewone aanslag. De drie hebben een genadeschot in de nek gekregen wat wijst op een militaire afrekening. Ook hij verdwijnt echter al snel van de radar wanneer ie gedetacheerd wordt.  

Met Niet Schieten bewandelt Stijn Coninx het pad van het (menselijke) drama en documentaire (zo zien we nieuwsbeelden van toen, en passeert ook de zaak Dutroux die de hervorming van politie en rijkswacht in en stroomversnelling in ons land bracht) met hier en daar ook de kenmerken van een thriller (Albert heeft schrik voor represailles nadat ie zijn verhaal in de media deed én een dreigbrief ontving). Erg veel zorg is besteed om de jaren ’80 terug boven te halen. Zo zien we Zita Wauters in een New Wave zwart-zilveren outfit, schminkt ze zich en tooit ze der haar ook volledig in de tijdsgeest van toen. Maar wel vragen we ons af in hoeverre woorden als ‘Keigoed’ en ‘da’s’ in 1985 al gangbaar waren. Wij herinneren die periode nog als redelijk stijf qua taalgebruik. Om kort te gaan: we vermoeden dat die uitdrukkingen pas later in de jaren ’80 en begin jaren ’90 gebezigd werden door jongeren. Sterk is ook de begrafenisplechtigheid die uitgezonden wordt in de ziekenhuiskamer van David op een kleine Protech tv met beeldbuis. De kleuren, een beetje vaal waarin Decleir te zien is die bloemen legt op de kisten van zijn overleden dierbaren voelt zo erg authentiek aan. ‘I won’t let the sun go down on me’ van Nik Kershaw uit 1984 is hét nummer van Niet Schieten dat steevast wordt gebruikt wanneer onheil zich aankondigt (net voor de aanslag, en een tweede keer wanneer David zich als tiener, dan gespeeld door Kes Bakker, verminkt). Met Jonas Van Geels interpretatie van David hebben we het veel moeilijker. In zijn eerste scène lijkt het alsof hij een pruik opheeft van een van de Romeo’s en zo overgewaaid te zijn uit Tegen de Sterren Op. De kinderen overtreffen Van Geel dus in het neerzetten van authentieke emoties en frustratie. Zo zien we David als tiener problemen krijgen op school wanneer ie zich verdedigt, spijbelt hij, en wil ie zijn ouders en zusje bezoeken op het kerkhof, naast de plek waar alle ellende voor hem begon. Het laatste woord is voor Jan Decleir in een fenomenale speech waarin hij de oude (politieke) krokodillen oproept om niet langer te zwijgen.

< Bert Hertogs >