Recensie Uit een dodenhuis ★★

‘Uit een dodenhuis’ van de Tsjechische componist Leoš Janá?ek is tevens zijn laatste opera geworden en is gebaseerd op de semi-autobiografische roman van Fjodor Dostojevski. Regisseur Krzysztof Warlikowski plaatst het rauwe van het gevangenisleven in de schijnwerpers. Waar er gedeald wordt, wapens zo maar binnengesmokkeld kunnen worden, bewakers omgekocht en gevangenen afgeranseld door het personeel dat zich kennelijk wil afreageren op hen. Hoewel de ganse opera, die uit drie bedrijven bestaat en de Munt zonder pauze presenteert over een uur en veertig minuten, de kaart trekt van het humanisme, gevangenschap en machtsmisbruik aankaart, en leest als een pleidooi voor vrijheid (zeker in de slotscènes) en menselijkheid in de geest van Michel Foucault wiens teksten geprojecteerd worden bij aanvang van de voorstelling, weet de productie ons onvoldoende bij de les te houden. Dat komt omdat de personages niet lang genoeg voorgesteld worden (de expositie is te kort), en er een vierde wand gebruikt wordt (Alexandr Petrovi? Gorjan?ikov zien we als politiek gevangene aankomen, zijn bezittingen in een bakje doen voor scanning en afgeranseld worden achteraan links achter tralies). Wel sterk is het gebruik van die roosters in het eerste bedrijf waarbij een acteur simultaan met de muziek van het orkest de metalen klank van die tralies laat horen wanneer hij kort en snel na elkaar herhaald een X krast tegen de tralies met een voorwerp.

Tijdens een andere scène staat een gevangenisbewaker voor het bed van Aljeja (de Canadese tenor Pascal Charbonneau in een Muntdebuut) die hem moet oplappen nadat die zwaar gewond werd. Vermits het publiek constant de rug ziet van de gevangenisbewaker gaat er erg veel expressie verloren. Het is lang niet de enige scène waar de zichtlijnen, zelfs op de parterre, niet optimaal zijn. Er staat gewoon te veel volk constant op de bühne. Daardoor is het erg moeilijk om in het verhaal te geraken vermits deze productie lijkt als kijken naar een film waar je enkel long shots voorgeschoteld krijgt die nooit eens afgewisseld worden met full of medium shots of close ups. Ook hebben we onze bedenkingen rond de manier van story telling, onder andere in een ronduit zwak tweede bedrijf waar misdaden opnieuw geënsceneerd worden aan de hand van toneelspel en pantomime – theater in het theater dus – wat erg zwak gebracht wordt en opnieuw die vierde muur eerder lijken op te richten dan af te breken. Het haalt het rauwe van de start van de voorstelling ook onderuit, al is die niet helemaal verdwenen. Deze scène duurt niet alleen te lang, is gigantisch flauw qua humor, en heeft slechts een functie: het gewelddadig en vrouwonvriendelijk gedrag tonen. Zo worden drie (seks)poppen afgeslagen en misbruikt (de vagina en de borsten worden betast) en vallen er verschillende doden, niet zelden uit jaloezie (hier te zien door rode confetti die de lucht ingegooid wordt als tegenhanger van de champagne wanneer die ontkurkt wordt. Dan zien we gouden confetti). Op één vrouw na (Natascha Petrinksy) in de rol van prostituee in het tweede bedrijf, zien en horen we enkel mannen in deze voorstelling wat tevens voor een wat vlak klankpalet zorgt (met voornamelijk bariton- en tenorstemmen).

Drie locaties zijn constant aanwezig: de gang naar de cellen bovenaan, de ontspanningsruimte met de basketbalring, en de administratieve ruimte van de gevangenis waar je incheck, uitcheckt en naast je materiaal dat gescand wordt, je ook gefouilleerd wordt. In de ontspanningsruimte is tevens een tv opgehangen waar de gevangenen naar het voetbal kunnen kijken en waar er storing komt als bv. Gorjan?ikov (de Jamaicaanse basbariton Sir Willard White) aankomt. Die drie verschillende locaties en de gebeurtenissen die zich verspreid afspelen, zorgen ervoor dat je constant je weg moet zoeken als toeschouwer. Een kat vindt er haar jongen niet in terug in deze regie. Meer dan een opera die geweld en het rauwe toont, is ‘Uit een dodenhuis’ vooral een voorstelling die de verschillende personages elk eerder summier hun verhaal apart laat vertellen hoe ze achter de tralies zijn beland. Het hoofdpersonage mag dan wel Gorjan?ikov zijn, zijn rol is niet echt groter dan die van de andere spelers. Wanneer ie plots (na bemiddeling van Gorjan?ikovs moeder wordt verteld) vrijgelaten wordt door de commandant (Alexander Vassiliev) die al even plots spijt gekregen lijkt te hebben omdat ie hem onterecht liet afranselen, roept dat erg veel vragen bij ons op. Nergens zien we Leoš Janá?ek hinten naar of en hoe die commandant de boog kan maken naar inkeer. Dat is weinig geloofwaardig. Deze regie koppelt Gorjan?ikovs herwonnen vrijheid aan twee andere, namelijk die van ‘De Arend’, de bijnaam voor een jonge zwarte gedetineerde. Hij basket graag en zien we bij de start van de opera een aantal keren de bal in de basketbalring werpen. Maar in het eerste bedrijf wordt ie door Nikita (de Schot Nicky Spence) ernstig verwond in het rechterbovenbeen. Na revalidatie (in het tweede bedrijf) kan hij terug stappen in het derde en opnieuw basketten. Een derde gedetineerde (die hiphop danst op Janá?eks muziek) probeert van de gelegenheid gebruik te maken om te ontsnappen via de rode ladder rechts.

Hoewel er muzikaal best wel wat te zeggen valt voor ‘Uit een dodenhuis’ dat uit 1930 dateert, waarbij slagwerk (let ook op het veelvuldig slaan van kettingen in de partituur), strijkers en houtblazers gecombineerd worden terwijl de koperblazers te horen zijn wanneer er iets officieels, plechtstatigs staat te gebeuren, en de productie leest als een pleidooi tegen het gevangenschap, zeker met die teksten van Foucault die het projecteert, geraakt deze enscenering helemaal niet onder onze huid. Er is te veel te zien dat elkaar voor de voeten loopt. Dat enkele toeschouwers achteraf voorstander bleken van een pauze is absurd. Een zit van honderd minuten aan een stuk is best te doen, maar dan moet de spanningsboog voldoende strak zijn, en dat is bij deze opera gewoon onvoldoende het geval. Dat ligt niet aan de Munt voor alle duidelijkheid. Maar aan het werk zelf waarin de personages onvoldoende uitgewerkt zijn, het thema onvoldoende diepgang meekrijgt, de emotionele laag quasi volledig ontbreekt, en je deze voorstelling in het tweede bedrijf dan ook volledig in elkaar ziet zakken.

< Bert Hertogs >