Recensie Tot de duivel het schip keert ★★★1/2

Met ‘Tot de duivel het schip keert’, is er nu de amateurtheatervoorstelling van Theater Vreak die gebaseerd is op de gelijknamige roman van Nathalie Briessinck. De productie ging in de Zwarte zaal van het Fakkeltheater met zo’n tien minuten vertraging van start, en dat kwam allemaal door ondergetekende die – alweer - fashionably late was (met dank aan het openbaar vervoer, de drukte door twee optredens in de Lotto Arena en het Sportpaleis, en het slechte weer) waarbij we meteen alle toeschouwers willen verontschuldigen voor het oponthoud. Een doorsnee theatervoorstelling zou nooit wachten op een journalist die te laat is. Maar dit is dan ook geen gewone theaterproductie. 

Het verhaalt speelt zich af in de Belle Epoque. Daarnaast is er nog de boeiende genderlaag. Maryse (erg knap neergezet door Elin Dahlgren) is een jonge vrouw die bulkt van de ambitie, gedreven is, en wil opklimmen. Een man wil ze zijn, maar niet fysiek. Tegelijkertijd is ze verknocht aan thee. Veel vrouwelijker én tegelijkertijd formeler dan dat kan je het wellicht niet bedenken. Gevoel voor detail, en het eindeloos streven naar perfectie steken die gepassioneerde vrouw in een strak korset dat haar tegelijkertijd even gegoten zit als té hard spant. Het is dat dubbele in Maryse, van een vrouw die zich comfortabel voelt in dat formele en strakke keurslijf enerzijds en anderzijds dat ook van zich wil afwerpen, wat haar o zo boeiend maakt. Het korset als metafoor voor de situatie waar beide personages Maryse en Anne in verkeren, quoi.

Op haar pad kruist Anne op een dag en zij zal een onwaarschijnlijke impact hebben op haar leven. Hoewel het programmablaadje suggereert dat ‘Tot de duivel het schip keert’ over vijf vrouwen gaat, is het vooral de lijn Maryse en Anne waar terecht op ingezoomd wordt in deze productie. Wat niet wegneemt dat de prestaties van de andere actrices (Marian van Vliet als Madame Elsa, Jee Reusens als Emma en Lieve Gebruers als Adèle) niet de moeite zouden zijn, integendeel. De focus ligt gewoon op Maryse en Anne. Verder leest ‘Tot de duivel het schip keert’ als een pleidooi om je niet te laten intimideren, je mannetje te staan als vrouw of man, en bulkt de voorstelling van het positivisme onder het motto ‘alles komt goed’ dat de echte Anne ten voeten uit is  – maar wat je weliswaar wat op het verkeerde been zet naar het einde van het verhaal toe.

An Bosschaerts zet het personage Anne neer als een zeer zorgzame jonge vrouw die het goed meent met anderen, maar die ook van haar kant beperkt is in haar bewegingsruimte die haar omgeving haar oplegt. Dat bindt niet alleen de twee, het zorgt er ook voor dat ze zielsverwanten worden en meer dan dat. De filosofische gesprekken die ze voeren, komen perfect tot hun recht in deze regie van Wim Morbée die het maximum haalt uit een minimum aan middelen. Die scènes tonen hun rationele verbondenheid. Het fysieke en emotionele wordt aanvankelijk onderdrukt. Maar verlangen laat zich niet onderdrukken. Met stip is de scène waarbij Maryse subtiel toenadering zoekt tot Anne een van de prachtigste uit het werk. Net wanneer ze haar hand naar Anne wil uitsteken (beeld voor haar liefde willen verklaren) trekt ze die al snel terug wanneer ze te horen krijgt dat Anne zal huwen met een man. Een andere schaarse fysieke scène is die van de gezichtsmassage met een borsteltje. 

Na de première van ‘Tot de duivel het schip keert’ was het heerlijk nakeuvelen. Daarbij suggereerde een vriendin van me dat het personage van Alex (neergezet door Glenn de Jong) losjes gebaseerd zou zijn op de journalist waar iedereen tien minuten op heeft moeten wachten. Pas toen daagde het ons dat er inderdaad wel wat gelijkenissen zijn: de voor de buitenwereld op eerste zicht wat stijve hark, het formele, de Ridder die ‘de waarheid’ poogt na te streven en die wil onthullen wat onthuld dient door zijn groot plichtsbesef en rechtvaardigheidsgevoel, de man ook die ervoor kiest om lichtjes ‘over the top’ zijn tekst neutraal op te zeggen in plaats van er al te veel gevoel in te steken zodat de ontvanger de boodschap niet al te makkelijk kan lezen,...

Het is als bewust mist willen spuwen (wat letterlijk iets te rijkelijk gedaan wordt tijdens te veel change overs die het werk een erg repetitief ‘opgaan acteurs, scène, afgaan acteurs en black out, opgaan acteurs, gevolgd door een nieuwe scéne- enz.’ -verloop bezorgen waardoor je een strakke spanningsboog mist, het geheel als een aaneenschakeling van losse scènes aanvoelt, er daardoor tijdsprongen worden gemaakt en dus een aantal bogen die personages maken onvoldoende uit de verf komen). Mist als beeld als je wil waarbij Alex zich niet volledig wil tonen om zijn kwetsbaarheid wat te beschermen, niet zo makkelijk te lezen wil zijn als man, zo een vleugje mysterie wil uitstralen naar de buitenwereld en dus complexer qua karakter is dan op het eerste zicht lijkt. 

< Bert Hertogs >

Tot de duivel het schip keert speelt nog t.e.m. 16 december 2018 in de Zwarte Zaal van het Fakkeltheater. Er zijn nog een beperkt aantal tickets beschikbaar.