Recensie Shoplifters ★★★★1/2

Een prachtig familieportret over een familie die er geen is, toont het terecht met een Gouden Palm bekroonde Shoplifters van Hirokazu Koreeda. In de film zien we Osamu Shibata (Lily Franky) en Nobuyo Shibata (Sakura Andô) de eindjes aan elkaar knopen. Hij werkt occasioneel in de bouw, maar geraakt al snel gewond aan zijn rechterbeen zonder dat ie sociaal beschermd is. Zij in een bedrijf dat herstructureert. Eerst zal ze nog maar vanaf de middag aan de slag mogen gaan, daarna moet ze samen met een andere collega uitmaken wie van de twee ontslagen zal worden. Shibata zal onder druk uiteindelijk kiezen om te vertrekken. Haar collega weet immers dat ze stal, maar ook dat ze de vijfjarige Yuri (ontzettend aandoenlijk, innemend en lieflijk neergezet door Miyu Sasaki) die als vermist is opgegeven, in huis nam.

De eindjes aan elkaar knopen door gewoon te werken gaat niet, dus stelen ze in winkels zonder dat het opvalt (Shoplifting). Osamu gaat daarvoor samen met Shota Shibata (Jyo Kairi) op pad, doen een teken met de vingers, en geven een klopje op de rug wanneer de job gebeurd is. De ander moet voor afleiding zorgen of met een gevulde winkelkar ervoor zorgen dat de camera’s of de medewerkers in de winkel niets in de gaten krijgen. Wanneer ze een kroket eten en mee naar huis nemen, ontdekken ze een meisje in de vrieskou. Osamu neemt haar mee. Al gauw blijkt dat deze vijfjarige mishandeld wordt thuis. Ze heeft littekens, een brandwonde en plast in bed.  Grootmoeder Hatsue Shibata (Kirin Kiki) zal zich over het meisje ontfermen en raadt haar aan om zout op te likken voor ze gaat slapen. Op die manier zal ze niet meer bedplassen. Pas na verloop van tijd toont de film waarom Yuri zo schuchter is en ‘I’m sorry’ vaak herhaalt. Wanneer Nobuyo met haar gaat shoppen om nieuwe kleedjes vreest Yuri slaag te zullen krijgen van haar…

De verdwijning haalt het nieuws en het koppel stelt dan ook voor dat het meisje zelf terug naar huis wandelt. Maar de kleuter kiest voor deze familie, goed wetende dat het er beter is en ze wel de liefde en genegenheid krijgt van Nobuyo Shibata die haar moederlijke gevoelens op het meisje projecteert. Het haar van Yuri wordt geknipt, en ze zal vanaf dan als Lin door het leven gaan, als zusje van Shota. Osamu projecteert van zijn kant zijn vaderlijke gevoelens op Shota, maar die is er (nog) niet klaar voor om ‘papa’ te zeggen tegen hem. Het koppel blijkt kinderloos te zijn. Verder is er nog Aki Shibata (Mayu Matsuoka) die sensueel danst voor vreemden in een 1 to 1, waarbij de klant de mogelijkheid heeft om achteraf tederheid te vinden in haar schoot in de chat room. Aki wordt verliefd op een van haar klanten, waarbij de prent tevens de eenzaamheid in Japan en verlangen naar tederheid, intimiteit en vriendschap aantoont. En de grootmoeder? Die strijkt een mooi weduwenpensioen op en ziet om de zoveel tijd een koppel (later blijken het de ouders van Aki) die haar geld toestoppen. De grootmoeder zorgt dus voor de hoofdbron aan inkomsten.

De komst van Yuri wordt aanvankelijk op gemengde reacties onthaald. ‘Nog een mond om te voeden’ luidt het en Shota stelt in vraag waarom een meisje nodig is om mee te shopliften. De jonge tiener zal kortom rebelleren maar zal ook beseffen dat samenwerken zijn voordelen kan hebben zoals in het verhaaltje van ‘Swimmy’ waarbij kleine visjes in school samen een groot exemplaar vormen en zo een grote vis, hun vijand kunnen verjagen. Zijn geweten ontwikkelt ook wanneer Nobuyo hem zegt dat shopliften alleen kan zo lang de winkel niet bankroet geraakt. Wanneer op een dag de ‘Yamatoya’-winkel dicht is met een rouwbericht op de buitenkant, toont Shota berouw en denkt ie dat de zaak (mede door zijn toedoen) failliet is. De zaakvoerder had ‘m immers het advies gegeven om van Yuri geen shoplifter te maken. Plots voelt Shota zich dus verantwoordelijk, ook voor zijn ‘zusje’.

Wanneer hij niet opdaagt nadat ie is weggelopen, wacht ze urenlang op hem. Vreemd dus dat een misbruikt meisje geeft om een jongetje, wat niet vanzelfsprekend is, stelt Nobuyo vast. Shota zal het gedrag van Osamu overigens kritisch in vraag stellen wanneer die een handtas uit een auto in een parkeergarage wil stelen door de ruit in te slaan. Shota heeft immers geleerd dat shopliften ok is omdat de goederen nog niet toebehoren tot iemand. Die handtas behoort uiteraard al wel iemand toe. Iets anders dat ie foutief aangeleerd kreeg, is dat kinderen die niet in staat zijn thuis te leren, naar school gaan. De autoscène op iets meer dan een half uur voor het einde bevat trouwens het enige foutje in de film dat we kunnen aanstippen. Even komt de geluidsmicro bovenaan in beeld.

Een van de mooiste scènes uit de film is ongetwijfeld die wanneer het gezelschap met zijn allen erop uit trekt naar zee, Shota leert dat aangetrokken zijn door vrouwenborsten heel normaal is, net als een ochtenderectie hebben. En Yuri die springt wanneer de golven in haar richting komen en lijkt de tijd van haar leven te hebben. De naturel, de authenticiteit spettert gewoon uit deze aandoenlijke scène, ook wanneer Hatsue Shibata zachtjes ‘dank u’ zegt nadat ze zand over haar ouderdomsvlekjes op haar been heeft gelegd.

Maar niet veel later sterft de grootmoeder, en Osamu en Nobuyo hebben het geld niet om haar te begraven. En wanneer Shota zich opzettelijk laat betrappen en opgepakt wordt voor diefstal nadat ie zich bezeerd heeft, willen Osamu en co vluchten. Maar daar is het te laat voor. Iedereen wordt opgepakt en dan pas, wanneer iedereen apart voor de camera gehaald wordt, voel je dat het warme, hartelijke nest en ondanks de precaire situatie waarin ze verkeren kleine geluk dat bijna in de ganse prent zit, verbrokkelt maar toch deels overeind blijft. Kortom: de gezelligheid van het samenhokken en de sympathie die je in geen tijd koestert voor de personages wordt doorbroken. Yuri wordt terug herenigd met haar echte ouders (maar blijft een ongewenst kind) en Shota wordt geplaatst en zal naar school gaan. De overheid kan dan wel de banden formeel doorbreken, maar niet de emotionele band tussen de individuen die eigenlijk op het koppel na au fond vreemdelingen voor en van elkaar zijn maar met elkaar verbonden zijn geraakt door het lot.  

Het bloedmooie Shoplifters stuurt je naar huis met enkele fundamentele vragen zoals: kan je je eigen familie kiezen? Ziet de overheid criminaliteit niet wat eenzijdig zwart-wit? Verwart het kidnapping niet soms met de rol van pleegouder opnemen? En maakt een kind baren van jou een moeder?

< Bert Hertogs >