Recensie Yvonne prinses van Bourgondie ★★★

Of je Yvonne, prinses van Bourgondië uit 1935 van Witold Gombrowicz nu in een operavorm ziet door Philippe Boesmans of als theaterstuk: het is en blijft een strontvervelend stuk dat erg veel aandacht vergt van het publiek. Het verhaal is immers behoorlijk absurd: prins Filip vindt Yvonne zo afzichtelijk, een mormel, een wicht dat maar niet reageert op zo veel vernederingen, of liever: grensoverschrijdend verbaal geweld, dat hij haar uiteindelijk als verloofde kiest. Wanneer ie niet veel later haar dumpt voor een ander (Isabelle), is zij echter nog steeds aanwezig, en is hij er dus niet vanaf geraakt. ‘Ze heeft ons nog steeds in haar bezit’ stelt prins Filip. Het ganse verhaal leidt dan ook naar een van de pot gerukt moordcomplot ‘om de toekomstige schoondochter te weren euh te eren’ waarbij het meisje baars met roomsaus geserveerd wordt. Een vis die gekend staat om zijn vele graten waarin zij zal stikken en sterven. ‘Het gevaar zit in een klein hoekje. Het is een lastige vis vol graten.’ wordt er fijntjes opgemerkt.  De ganse productie werkt dan ook naar de climax, het overlijden en – hopelijk voor hen – de terugkeer van de orde en de rust in het koninkrijk. Maar net in die cruciale scène weet Tibaldus ons net niet voldoende te overtuigen en het onbehaaglijk gevoel dat we zouden moeten voelen tijdens de ganse voorstelling, ontbreekt hier. Of het moet zijn dat we dit werk al te vaak live zagen en eraan gewend zijn ondertussen, dat kan ook.

Dat komt omdat we deze scène in operavorm eerder zagen in de Munt. Toen zorgde regisseur Luc Bondy voor een erg sterk beeld: Yvonne die aan haar baars elk moment wil beginnen, maar haar tijd daarvoor neemt, terwijl de koning, koningin, prins en alle andere personages over haar schouder verlangend staan te kijken om haar dood enerzijds, nieuwsgierig om wat komen gaat anderzijds, maar vooral schijnheilig en de schijn dat ze betrouwbaar en goed zijn, hoog ophoudend. Dat element steekt niet of toch een heel stuk minder in deze toneelversie van Tibaldus. Yvonne wordt hier neergezet door David Van Dijcke  die als een gebrekkige zich heel hoekig, houterig, schokkerig en ogenschijnlijk ongecontroleerd voortbeweegt alsof ie voortgetrokken wordt door een onzichtbaar touw. Niet zelden trekt ie ook de kaart van de valbeweging, of rolt ie over het podium of brengt ie zijn lichaam in vreemde, onnatuurlijke poses (bv. de armen achter de rug gebogen, handen in elkaar terwijl hij de benen kruist, en deels gebogen staat, of wanneer ie zittend op slechts een zeer klein deel van zijn achterwerk in half liggende houding zowel armen als benen in de lucht strekt wat een erg onbehouwen indruk nalaat.

Het publiek zit in een cirkel mee op het podium. Het gezelschap staat ook bij de start en het einde in een cirkel wat de cirkel van de voorstelling rond maakt. ‘Ze maakt ons belachelijk’, ‘Wat een mormel. Ze werkt me op de zenuwen.’, ‘Hoe komt het dat jij geen sexappeal hebt?’ klinkt het al vooraan in de voorstelling waarna men haar apathisch gedrag al snel probeert te verklaren met ‘haar bloed stroomt te traag’. ‘U bent de levende provocatie’ luidt het. De prins ziet niet anders dan zijn lot te verbinden aan ‘dergelijk schepsel’ en wordt haar verloofde ook al omdat ie vindt dat niet enkel mooie vrouwen recht zouden hebben om zijn hand te kunnen krijgen. Zijn daad wordt als ‘enigszins onbezonnen edelmoedigheid’ afgedaan maar volgens hem is daar niets van aan, en ook de piste dat ie de vrijmoedigheid beu zou zijn die heerst over de erotiek doet ie af als nonsens.

Ondertussen blijft zij niets zeggen zodat alles wat ze doet of niet doet voer is voor interpretatie door de koninklijke familie en de hofhouding. Het gezelschap eist een buiging van Yvonne, maar krijgt die niet. Het tegenovergestelde zal gebeuren, zij zullen voor haar buigen. ‘Hoe is dat toch mogelijk?’ luidt het na dit absurde tafereel. Na verloop van tijd wordt gesteld: ‘Ze is niet eens zo lelijk maar haar passiviteit heeft iets irritants.’ De scherts wordt echter ernst wanneer een andere man stelt dat ie ook van Yvonne houdt bij gebrek aan beter waarna naar haar gekeken wordt en gesteld wordt dat zij verliefd is (op de prins). De verliefde man druipt af: ‘ik heb verloren’.

De prins komt steeds meer in conflict met zichzelf, zijn denken en daden stelt ie vast in ‘Ik kan haar niet minachten als ik haar beminde ben. Ik moet wel van je houden. We zullen proberen verliefd te zijn’ zegt ie waarop de state of mind bij verschillende personages beetje bij beetje meer aangetast wordt.  ‘Ze doet me denken aan jouw slordigheid.’ luidt een verwijt onder andere. Niet veel later ontspruit het moordcomplot: ‘we zijn in de puree geraakt en moeten er zien uit te geraken.’ Een moord zal dus moeten leiden tot de oplossing van de vreemde ontaarde wanboel die buiten Yvonne om weliswaar ontstaan is aan het hof en hoogwaardigheidsbekleders worden uitgenodigd ‘want zij verstaan de kunst van het intimideren’.

Of hoe het offeren van een onschuldige dan wel een vals heilzaam gevoel kan bezorgen, maar de ‘hachelijke’ situatie in se gecreëerd werd door een ander die zijn volle verantwoordelijkheid niet neemt maar die afschuift op een ander, via de spiegeltechniek. Op dat vlak vallen er elke dag slachtoffers als Yvonne, die misschien dan wel niet letterlijk vermoord worden, maar waarbij wel een (collectieve) aanslag gepleegd wordt op diens persoon, moreel en reputatie wat op zijn minst even erg is want die man of vrouw in kwestie blijft nog wel leven.

< Bert Hertogs >