Recensie Onbezongen ★★★1/2

Met Onbezongen analyseert regisseur Vincent Stuer (die al 20 jaar in de politiek actief is als woordvoerder, eerst van (Open) VLD, daarna op Buitenlandse Zaken, vervolgens als kabinetslid bij de Europese Commissie en daarna als speechschrijver van Barroso) de psyche van verschillende politici en de manier waarop zij toespraken hielden de afgelopen jaren. Dat levert een boeiende monoloog op voor Valentijn Dhaenens. Een politicus is een acteur, en een woordvoerder een regisseur, zo toont de voorstelling aan. De politicus zit er op het einde van het campagnevoeren wat door. Sterk dus dat Valentijns stem dan ook zeer vermoeid klinkt, wat hees en af en toe overslaat. Met ‘Het is niet meer aan mij. Het is aan iemand anders. Los het op.’ gooit ie finaal de handdoek in de ring nadat ie carrière maakte maar vaststelt dat de maatschappij steeds scherper verdeeld is tussen zij die hebben en zij die het niet hebben, waarbij de huidige welstand afhangt of de vorige generatie, de ouders dus, de middelen had om die op te bouwen. Onbezongen, dat een karakterschets vormt van de politicus, toont een politicus die moest leven met een afwezige vader wat vaak het geval is geweest voor echte politici. In het geval van Clinton was hij onbekend, voor Obama en Sarkozy was hij afwezig, voor Churchill, Mitterand, Bush en Nixon was hij kil en onbereikbaar, die van Kennedy en Bush had een voorkeur voor de oudere broer, bij Blair, Chamberlain en Pit komt ie door ziekte aan zijn einde, bij Reagan, de Clintons en Obama’s stiefvader is drank den duivel en bij Johnson, Churchill en Bush valt ie zelfs politiek in ongenade.

Ook de gedreven politicus die Valentijn neerzet, komt dus niet uit een warm nest, waardoor het Phaetoncomplex waarbij de zoon een ongeziene prestatiedrang voelt om zich te bewijzen, om beter te doen dan de vorige generatie. Hij weet perfect zijn tegenstanders binnen en buiten de partij te lezen, kan erop inspelen zodat de andere in het defensief geduwd wordt, en krampachtig overkomt. In dat carrière maken komt ook het dilemma naar voor om uit de rol te stappen van eeuwige tweede bij voorzittersverkiezingen die in volle campagne gebeuren bijvoorbeeld. Kinderen worden in de strijd gegooid om zo menselijk mogelijk over te komen terwijl in de realiteit een toppoliticus niet of nauwelijks de eigen kinderen ziet wegens constant op de baan, slapend in het ene of andere hotel. De man achter de politicus zien we dan ook Valentijn spelen in videochats met zijn vrouw, minnares en kinderen. Met de vraag ‘Heb je die pyjama al lang?’ aan zijn kind wordt pijnlijk duidelijk hoe hard die politicus de voeling verliest met de dagdagelijkse realiteit, zelfs van zijn eigen gezin. Aan zijn kind die vond dat papa wat boos leek op tv verklaart ie dat ‘die meneer een beetje als de boze wolf is.’ waarbij hij meteen zelfs naar zijn gezin toe graag polariseert om zijn eigen gelijk te halen en een breed draagvlak daarvoor te krijgen.

Hij speelt dus een rol, veinst authenticiteit omdat ie voor de kiezer zo echt en menselijk mogelijk moet overkomen terwijl datgene wat we te zien krijgen niets meer of niets minder is dan geveinsde emoties. Tijdens het inoefenen van een speech krijgt ie bijvoorbeeld als feedback: ‘Als je het voelt opkomen, mag je gerust een traantje laten.’ van zijn speechschrijver.

Openen doet de monoloog met een speech waarin de politicus eerst de zaal paait terwijl ie erg vaag blijft in de beschrijving rond de herinneringen die hij erover heeft. Idem voor het thema duurzaamheid dat ie aansnijdt in zijn speech die vol dure woorden zit (“level playing field”, het bijzonder trendy “implementatie” dat ie meerdere keren herhaalt en eigenlijk geen goed Nederlands is, “facts and figures”, “coherentie van het beleid”, “business as usual”, enz.) waar geen hond iets van begrijpt op den duur door de zeer theoretische, abstracte benadering, de holle algemene termen en beeldspraak van het genre je kompas ergens op richten waar ie zichzelf in verliest. De monoloog zit vol moeilijke termen en abstracte bewoordingen die kortom eigenlijk nérgens over gaan maar vooral erg geleerd over komen. Hierin kan je onder andere Kris Peeters’ vele replieken op tv terugvinden. Na een tijd stopt Valentijn en richt zich tot zijn speechschrijver omdat hij niet tevreden is met de tekst: ‘Het sleept. Er zit geen tempo in de tekst’, analyseert ie perfect. Over ‘Yes we can’ klinkt het dan weer cynisch: ‘Bob de Bouwer. Kunnen wij het maken? Yes we can.’ Terwijl ie op het einde van de campagne sakkert dat ie voor verandering als thema koos. Daardoor moet de partij zich constant bewijzen naar de media en met nieuwe/vernieuwende voorstellen afkomen wat niet het geval had geweest met een slogan als ‘de politiek is ziek’.

De media blijft op hun honger zitten, en de vibe keert dan ook. Die media kunnen een carrière maken of kraken, wanneer een spannende coverfoto gepubliceerd wordt bijvoorbeeld, of nog erger: een seksschandaal met naaktfoto’s. De perversie van een politicus die vaak alleen is, zien we ook uitgebeeld wanneer de man seks met een plantenbak heeft. In de Q&A die hij doorneemt met de woordvoerder vraagt ie om een tweede kans van de kiezer en ‘Als u niet op mij wil stemmen, prima’. Erg voluntaristisch wil ie aanvankelijk enkel de overwinningsspeech oefenen, uiteindelijk krijgen we de versie ook te zien wanneer ie niet zou winnen, op de flatscreen. “Het was een eer u te dienen”, luidt het. Maar de verbittering, de rancune gaat ook over in ‘Los het op’, het compleet tegenovergestelde van gedrevenheid: passief, apathisch cynisme.

Onbezongen werpt kortom een interessante blik op de psyche van politici, en hoe zij via toneel spelen de kiezer voor zich proberen te winnen. De kunst daarbij is voldoende naturel uitstralen, menselijk overkomen, want de kijker doorziet alles. In zo’n context van tegenstellingen dient een politicus zich te bewegen, elke dag een evenwichtsoefening te voeren die sowieso al niet eenvoudig is in een zeer ego-driven omgeving.

< Bert Hertogs >