Recensie The Two Popes ★★★★★

Gesnotter in Cinema Cartoon’s en neen het is niet omdat de toeschouwers verkouden of zo zijn. The Two Popes, dat gedragen wordt door de puike acteerprestaties van Anthony Hopkins als Paus Benedictus XVI en Jonathan Pryce als Paus Franciscus, brengt een razend interessante inkijk hoe de machtsoverdracht in de aanloop van 2013 zou verlopen kunnen zijn. De periode dat Joseph Ratzinger zijn ambt neerlegde, paus emeritus werd en koos voor het silentium perpetuum, de eeuwige stilte op het moment dat de Katholieke Kerk door een van haar grootste recente crisissen ging. Er was het kindermisbruik van priesters waar het Vaticaan van op de hoogte was maar verzuimde wat mee te doen. Daarnaast was een conservatieve paus niet wat de wereld nodig had. Wel een radicaal ander figuur die terug naar de basis ging, de straat en een sober leven. De Kerk vond die in Argentinië bij Jorge Bergoglio.

Openen doet de film die genomineerd is voor 4 Golden Globes waaronder beste dramafilm, beste mannelijke hoofdrol (Jonathan Pryce), beste mannelijke bijrol (toch wat een vreemde keuze om in die categorie Anthony Hopkins te laten meedingen, hij speelt een hoofdrol) en beste scenario (Anthony McCarten) wanneer de paus een vliegtuigticket wil boeken, zijn naam en adres zegt, en de vrouw aan de andere kant van de lijn inhaakt omdat ze het gevoel heeft dat ze in het ootje wordt genomen.

Meteen start The Two Popes van regisseur Fernando Meirelles met het overlijden van paus Johannes Paulus II waarbij we historische beelden zien gemengd worden met fictieve. Via de ruime tv aandacht, het live uitzenden ook van welke kleur de rook is die uit de schouw van de Sixtijnse kapel komt, gaat Fernando Meirelles voor een snelle, flitsende montage. Het staat in schril contrast met het tempo binnen het Vaticaan waar de tijd lijkt stilgestaan te hebben. De tegenstelling wordt hier treffend getoond.

The Two Popes is gebaseerd op waargebeurde feiten en probeert te reconstrueren wat er tussen 2005 en 2013 in Vaticaanstad gebeurd is. Een van de verdiensten van deze prent is onmiskenbaar dat het aantoont wat voor groot wereldnieuws we in die jaren hebben meegemaakt.

Ratzinger en Bergoglio blijken er totaal andere meningen op na te houden. Niet alleen wanneer die laatste zijn ontslag wil indienen als kardinaal, waar Ratzinger steeds een excuus voor vindt om het document niet te moeten ondertekenen (hij is moe en wil naar bed, in de helikopter zet ie zijn hoofdtelefoon met microfoon af zodat ie de ander niet meer hoort, enz.). Pas naar het einde toe komt de kat op de koord en geeft de paus mee dat ie vindt dat Bergoglio er bij moet zijn op het volgende conclaaf. In de Sixtijnse kapel geeft die hem mee dat ie wil stoppen als paus. Hij is aan een oog zo goed als blind en heeft nog wel wat andere kwaaltjes.

Dat ze zo verschillen komt omdat Ratzinger al van jongs af zich in de boeken stortte zodat ie behoorlijk wereldvreemd werd. Helemaal vooraan in prent vraagt Hopkins namelijk welke lofzang een andere kardinaal aan het fluiten is. Het blijkt Dancing Queen van ABBA waar de Duitser nog nooit van gehoord heeft.  Op die tonen, instrumentaal gebracht door orkest gaan we naar de stemming tijdens het conclaaf. De muziek stopt plots wanneer de deur op slot gedaan wordt. Ook dat is een ijzersterke regiekeuze die scherpe kritiek uit aan de ene kant, maar ook de ernst van de stemming, dat een politieke gebeurtenis is binnen de Kerk, aan de andere kant aantoont.

Uit de eerste stemming blijkt Ratzinger 47 stemmen achter zijn naam te krijgen, Bergoglio 10. In de derde ronde kwam die laatste het dichtst bij hem met 40 stemmen tegenover 72 voor Ratzinger. Het duurde vier rondes eer Ratzinger aan de twee-derdemeerderheid geraakte van 77 stemmen.

Slecht nieuws – waaronder het terugtreden uit zijn ambt – kondigt ie het liefst aan in het Latijn zodat maar 20% van de kardinalen dan reageren, simpelweg omdat de andere 80% geen Latijn verstaat of het onvoldoende begrijptl, geeft ie fijntjes mee.

De twee zullen elkaar wel beter begrijpen en Ratzinger zal zelfs overtuigd geraken van de stijlbreuk die nodig is. Tango en voetbal zijn verplicht in Argentinië klinkt het. Tijdens hun gesprekken hebben ze het onder andere over hoe ze zo simpel genoeg kunnen leven, of de Kerk te lijden heeft onder de Westerse relativiteit of er meer aan de hand is, justitie vs. biechten, de rol van te communie gaan (een vorm van gevoed worden volgens Bergoglio) en confronteert Ratzinger Bergoglio met de vraag: ‘Vlucht een herder als de wolven komen?’ Verder hoort ie dat de Argentijn geen verkoper meer wil zijn van een product waar ie niet meer achterstaat (een stelling waarrond een parfum van marketing hangt). Daarop vraagt Ratzinger zich terecht af waarom Bergoglio als kardinaal wil stoppen maar nog wel wil door blijven gaan als gewone priester.

Ratzinger mag dan wel de plaat ‘Music From the Vatican : Alma Mater’ hebben uitgebracht die opgenomen werd in de Abbey Road studio’s, de studio waar de platen van The Beatles ingeblikt zijn, de Duitser kent de Britse band niet en songs als ‘Eleanor Rigby’ en ‘Yellow Submarine’ die de Argentijn spontaan vermeldt, doen kennelijk geen belletje bij hem rinkelen.

Hopkins zien we aan de buffetpiano op de toetsen spelen. Even gaat ie ook voor het lichtere cabaretgenre verwijzend naar de Zweedse zangeres Zarah Leander. In de soundtrack horen we onder andere nog het Italiaanse strijdlied ‘Bella Ciao’ en ‘Cuando tenga la tierra’. Qua trivia komen we te weten dat de Duitser naar de Oostenrijkse crimiserie Kommissar Rex keek en daardoor ook wel Gotts Rottweiler genoemd werd in het Vaticaan, al lijkt dat eerder te verwijzen naar het opvliegende karakter van de man, wat Hopkins naar het einde toe mag tonen.

Een zeer bevlogen Argentijn zien we speechen tegen de economie van de uitsluiting. Bergoglio biecht zijn zonden op bij Ratzinger dat ie mee onder de dictatoriale militaire junta een compromis zocht zodat de jezuïeten hun werk konden blijven doen. Maar dat mocht kennelijk niet met armen, door de straat op te gaan en dicht bij (en zichtbaar) bij de gelovigen aanwezig te zijn. Bergoglio’s gezag werd in de wind geslagen en de anderen bleven hun werk gewoon uitvoeren, tegen de wil van de junta en de Argentijn. De religieuze leiders werden uiteindelijk opgepakt en maandenlang gemarteld. Een van de twee vergaf Bergoglio, de ander bleef hem tot zijn dood als een verrader zien. Mede daarom ook dat Bergoglio altijd paste voor een sjiek verblijf. Ratzinger van zijn kant moet dan weer opbiechten dat ie de ganse tijd op de hoogte was van het misbruik in de kerk en die documenten op zijn bureau bleven liggen.

The Two Popes werkt naar een ontzettend sterke catharsis: het conclaaf en de stemming van de nieuwe paus Franciscus. In die mate dat er dan spontaan een rilling door je lijf gaat, de tranen in de ogen opwellen en de haartjes op je armen meteen recht gaan staan of je nu gelovig bent of niet.

Er is ook plaats voor humor in deze uitstekende film. Zo zien we de twee pizza eten (waaronder een ‘Pizza Diavolo’, vrij vertaald: een Duivelse Pizza) uit een doos in het Vaticaan, doet Ratzinger een gebed dat de ander gewoon met Amen aanvult omdat ie scheurt van de honger, en zijn de scènes tijdens de end credits wellicht het strafste wat we dit jaar gezien hebben. De twee kijken naar de finale van het WK tussen Argentinië en Duitsland. Wanneer de ene een fout van het land van de ander wil aankaarten klinkt het steevast bij de ander ‘Het hoort bij het spel’. Of hoe Ratzinger via deze vriendschap als mens een ontzettende boog lijkt gemaakt te hebben, wat eten en drinken is voor elke acteur, zeker voor een erg sterke Hopkins die een erg geloofwaardige paus neerzet in zijn mimiek, de manier van bewegen, en spreken net als zijn collega Jonathan Pryce.

Een meester in emoties overbrengen blijkt Fernando Meirelles dus te zijn met dank aan zijn twee erg sterke acteurs. Al vinden we de flashbackovergangen naar het Argentinië van de jaren ’50 in zwart wit zo abrupt dat we even dachten dat we naar een nog niet helemaal afgewerkte eindmontage van The Two Popes aan het kijken waren. De film geeft tenslotte ook mee dat de waarheid ook soms in een slim horloge zit: ‘Don’t stop. Keep moving.’ Je kan het als subtiele humor en kritiek op conservatisme beschouwen.

< Bert Hertogs >