Recensie At Eternity s Gate ★★1/2

Een Golden Globe- en Oscarnominatie kon Willem Dafoe dit jaar niet omzetten in winst voor zijn prestatie als Vincent Van Gogh in At Eternity’s Gate. Niet dat de acteur het niet verdient om bekroond te worden, zo vonden we recent zijn vertolking in The Florida Project erg goed. Punt is dat At Eternity’s Gate er qua spanningsboog onvoldoende in slaagt om ons bij de les te houden. De prent van Julian Schnabel valt zo goed als stil na verloop van tijd en verzandt in gefilosofeer over wat kunst is en het leven. De cinematografie die van de hand is van Benoît Delhomme konden we dan weer wél smaken. Daarin wordt verwezen naar de psychologische gezondheid van de schilder en naar zijn vermoedelijk manisch-depressieve periodes. Wanneer ie diep zit, wordt de hoofdkleur van de beelden in de film blauw, beeld van somberheid. Wanneer Van Gogh zich wel goed in zijn vel voelt gaat het kleurgebruik over in fel geel licht. Verder suggereert die dat de schilder kleurenblind werd, of althans dergelijke momenten beleefde (onder invloed van alcohol), reden waarom ie zo’n felle contrasterende kleuren gebruikte, waarbij de film ook even overgaat in een scène in zwart wit. Nochtans staat vast dat van Gogh niét kleurenblind was. Met verdorde zonnebloemen die omver liggen of links en rechts nog rechtop staan, vroeg in de film zet de prent al meteen de toon hoe die zal eindigen. Van Gogh sterft door een kogel in de buik.

At Eternity’s Gate verwijst naar een werk van Van Gogh die kennelijk tijdens zijn periode in Arles verre van goed lag bij de lokale bevolking. Enkel de Ginouxs die de schilder onderdak gaven in een klein geel kamertje – wat onderwerp werd van een van Vincents bekendste schilderijen – konden het wel nog met hem vinden op den duur. Marie Ginoux (Emmanuelle Seigner) zou overigens zowel model staan voor Gauguin als voor Van Gogh. Die laatste biedt haar aan om haar er jonger te laten uitzien dan ze was op het schilderij waarop zij droog antwoordt: ‘Dat zou niet fair zijn.’ Vincent was alcoholicus, en dat had invloed op zijn gemoed maar ook op de manier waarop ie de zaken waarnam. Was ie aanvankelijk nog een landschapsschilder, dan werd ie op aanraden van Paul Gauguin (neergezet door Oscar Isaac) waarmee ie samen de club van schilders in de Parijse scène vaarwel zei omdat men bureaucratie daar kennelijk hoog in het vaandel droeg, een schilder die zijn eigen gevoelswereld, zijn eigen perceptie stak in de manier waarop hij landschappen, portretten of stillevens schilderde.

Wanneer Paul even in Arles bij zijn vriend is, stelt ie diens techniek in vraag. Van Gogh schildert in een beweging en snel, wat hij essentieel vindt: “Hoe sneller ik schilder, hoe beter ik me voel” stelt ie. Ook bij Goya, Delacroix, en andere inspiratiebronnen vindt ie dat (in de prent zien we Dafoe het Louvre bezoeken). Die visie ondersteunt de film ook muzikaal via de snelle (voornamelijk piano-)muziek die Tatiana Lisovskaya uitkoos en ook in een beweging uitgevoerd lijkt. Verder valt het Paul op dat zijn vriend er een sculpturale stijl op nahoudt door laag over laag te schilderen. Voor Gauguin hebben de impressionisten afgedaan omdat ze zich ondertussen aan het herhalen zijn. Van Gogh blijft toch Monet en zijn Waterlelies verdedigen. De wegen van de twee scheiden elkaar in Arles. Paul vindt dat Van Gogh overschildert. De twee blijven weliswaar vrienden. Van Gogh snijdt zijn linkeroor af. Helaas zien we na die scène Dafoes linkeroor af en toe wanneer ie geen verband meer moet dragen terwijl Van Goghs volledige oorschelp weggesneden was. Om kort te gaan, hier is een continuïteitsfout te zien al brengt Schnabel Dafoe vooral in beeld met zijn rechteroor.  

Kinderen zullen Van Gogh gek maken. Wanneer een groepje schoolkinderen hem plaagt omdat ie de wortels van een boom schildert, wordt dat op onbegrip onthaald. Helemaal erg wordt het wanneer de juf stelt dat tegenwoordig iedereen zich kennelijk ‘schilder’ kan noemen. Dat lang niet iedereen cultuurminnend blijkt in Frankrijk blijkt wanneer Van Gogh Richard III van Shakespeare leest en de auteur kennelijk ongekend is bij diegene die vraagt naar wat ie leest. Niet veel later wordt ie met stenen bekogeld door een jongetje die hij hard wil aanpakken. Maar zover komt het niet. Twee mannen weten Van Gogh te grijpen. Op die manier belandt de schilder meerdere malen in het ziekenhuis (ook wanneer hij een jonge vrouw op de weg, gespeeld door Lolita Chammah in een bepaalde pose wil leggen om te schilderen maar zij dat als handtastelijk ervaart) en worden zijn psychische problemen aangepakt volgens de ‘therapieën’ die toen toegepast werden (zoals in een soort zinken bad liggen waar waterstralen rond het hoofd om de zo veel tijd werden gelost, kennelijk met als doel slecht gedrag of uitspraken weg te kunnen spoelen).

De ganse film is ingeblikt via een handcamera. Een terechte en goede keuze is dat vermits At Eternity’s Gate vooral aantoont hoe Vincent Van Gogh letterlijk op zoek was naar zichzelf als kunstenaar en als mens, te kampen kreeg met zijn demonen (angst en duisternis), en steeds op zoek was naar een goed onderwerp, door letterlijk erop uit te trekken, niet zelden in openlucht. Een mens die zich ook de vreemde eend in de bijt voelde, zijn ganse leven, en nooit het gevoel had ergens of bij een groep mensen of individuen bij te horen: ‘Misschien schilder ik voor een publiek dat nog niet geboren is.’ stelt ie.

‘Als ik niet kan schilderen, ga ik dood.’ stelt de kunstenaar wat uiteindelijk profetische woorden blijken. Lang na Van Goghs dood, 3 jaar geleden werden diens schetsen in een kasboek gevonden. Het boek dat ie teruggaf aan Marie Ginoux maar ze volgens deze prent nooit geopend heeft. De echtheid van dat verhaal en de schetsen in het kasboek worden op dit moment echter in twijfel getrokken door het Van Gogh Museum.    

< Bert Hertogs >