Recensie Frankenstein ★★★1/2

Het verleden laten voor wat het is, en hoe beangstigend de toekomst ook mag zijn, toch kijk je er best naar uit, dat is de boodschap die Frankenstein in een regie van Jan Christoph Gockel meegeeft in Théatre National in Brussel. ‘Vergeten creëert toekomst’ luidt het. In deze voorstelling die de mosterd ging halen bij ‘Frankenstein; or, The Modern Prometheus’ van Mary Shelley uit 1818 creëert Victor Frankenstein een grote pop, een marionet die op zich bestaat uit dood materiaal. ‘Creëren kan je op basis van grondstoffen die bestaan’, filosoferen de acteurs bij de start. Ze zelf creëren kan niet maar ermee aan de slag gaan wel. Beroep deed deze productie op voorwerpen van overledenen die herinneringen vormen voor het publiek of de acteurs zelf. Die voorwerpen die in tegenstelling tot mensen wél verschillende levens kunnen leiden en doorgegeven kunnen van generatie op generatie, maken mee deel uit van de voorstelling, al blijken sommige verhalen pure verzinsels te zijn, zoals die van de opgezette kat die van een tante die recent gestorven was en aan een familielid gegeven werd om er voor te blijven zorgen bv. Op het einde blijkt dat de opgezette kat gewoon op een vuilnisbelt gevonden is.

Nog voor de voorstelling begint, mag het publiek het podium op om alle onderdelen van wat later de 8 meter hoge marionet gaat worden van dichtbij te kunnen zien. Na een tijdje begint Frankenstein met een man die een schelp toont en vertelt dat die behoorde tot een vrouw die al haar gerief daarin stak om kruiswoordraadsels in te vullen. Creëren doe je niet uit niets, laat de voorstelling verder optekenen. Neen, dat gebeurt uit chaos. Later zien we in een monoloog een man voor het zwarte gesloten theaterdoek die door een volgspot belicht wordt, afsteken hoe alles ontstaan is uit verschillende bacteriën en een oersoep. Verder horen we een andere acteur met Amerikaans accent in het Engels vertellen over zijn favoriete schommelstoel. Ging een van zijn broers erin zitten, dan kwam ie naast hem de ganse tijd staan zodat die in geen tijd de stoel afstond aan hem.

Twee hoofdstukken snijdt Frankenstein aan, het eerste handelt over de familie van Victor Frankenstein, het tweede over het schepsel. In dat eerste hoofdstuk passeert ook Claude Lanzmanns (een Franse regisseur n.v.d.r.) stelling: ‘dood is een schandaal’ waarbij er gefoeterd wordt hoe het kan dat een acteur zo veel tekst vanbuiten leert, een muzikant zo veel muziek en dat op een dag er plots allemaal niet meer is. De piano met 3 en 2 tonen na elkaar creëert een spannende repetitieve sfeer, dan weer verwijst die in combinatie met een speelgoedpiano naar de kindertijd. De psyche van Victor komt aan bod wanneer ie Frankenstein creëert. Maar gruwel zit in zijn kop met onder andere  de fles whisky van een vrouw als een van de objecten. Die vrouw praatte het gedrag van haar man goed die zijn drie dochtertjes seksueel misbruikte: ‘hij doet het enkel met jullie en dat is een uiting van liefde’ verklaart ze de strafbare feiten naïef. Dat die kwaadaardige herinneringen die in het hoofd gestoken zijn van het monster (hier een marionet van 8 meter hoog wiens rechtervoet helaas een aantal keer afviel tijdens onze voorstelling), leiden tot onheil, hoewel de pop eerst de kleine pop William in zijn hand wiegt op de tonen van pianomuziek afgewisseld door de klanken van de spelgoedpiano wat een intrigerend klankbed oplevert dat tevens ook verwijst naar de (onschuldige) kindertijd, hoeft dan ook niet te verbazen. Muzikaal krijgen we verder Boney M’s ‘Rivers of Babylon’ te horen op mondharmonica waarbij de acteur in kwestie stelt dat ie het instrument erfde van een nauw familielid die dat deuntje constant speelde waardoor ie het zelf ook is beginnen oefenen.

Deze Frankenstein is geschikt voor jongeren van minstens 15 jaar. Naast ons zaten meisjes die een stuk jonger waren dan dat. We stelden vast dat zij zeer vaak zich moesten richten totg hun mama zodat die wat bijkomend kon verklaren. Waarom 15+? Omdat de voorstelling voornamelijk in het Engels, Frans en Duits is, en deze talen afgewisseld worden. Er is weliswaar Franstalige én Engelstalige boventiteling. Daarnaast wisselen de spelers ook van rol wat voor kinderen moeilijk kan zijn. Zo speelt Léone François Janssens, de enige actrice in het gezelschap, zowel de rol van Elisabeth als Victor en switcht ze die rollen met een acteur. Ook op die manier toont deze productie het doorgeven van een rol/leven aan een ander.

Frankenstein herleidt het aantal personages uit het boek tot de belangrijkste figuren zoals de verteller, de pop, Victor zelf, de jongste broer van Victor: William, Victors andere broer Ernest die 7 jaar jonger is dan Victor, Victors nichtje Elisabeth waar hij een huwelijksscène nog mee zal moeten spelen op het einde wanneer Janssens zich opnieuw moet hijsen in de roze jurk van een overleden actrice, en tot slot is er het personage van Henry Clerval, de beste vriend van Victor uit zijn jeugd. Openen doet de voorstelling met de kleine doodskist waaruit de marionet William gehaald wordt. Eerst worden zijn beentjes en zijn voeten eruit gehaald en krijgt ie schoentjes aan, vervolgens toont ie een hand, zijn hoofd, om uit de kist te komen en zo tot leven gewekt te worden. Op het einde, wanneer ie door een ongeval met het monster, om het leven komt, wordt ie opnieuw in die kist gestopt wat toch wel een emotioneel moment vormt. Hier slaagt Frankenstein erin om een pop tot leven te wekken en je als toeschouwer er emotioneel mee verbonden te laten voelen (al heeft de actualiteit, de moord op een 23-jarige studente, wellicht ook een grote impact gehad waarom we hier zo emotioneel geraakt door waren).

Maar het strafste qua poppenspel is wellicht de opgezette zwarte raaf die halfweg de voorstelling over het podium vliegt, de bek kan openen om iets te eten, en zelfs even op de kop van iemand uit het publiek komt zitten, … dit is poppenspel van de bovenste plank. Toch is Frankenstein een complexe voorstelling geworden die wat chaotisch aanvoelt (enkel uit chaos kan gecreëerd worden) maar toch van begin tot einde stevig gescript is. De voorstelling mengt spel met theater in het theater (twee stagehands worden al lezend betrapt in de boekenkast), poppenspel, wisselen van rollen, wisselen van taal, wisselen van tekst (de Griekse mythologie rond Prometheus vs. het werk Frankenstein), behoorlijke lappen voorgelezen filosofische teksten (Waarom zijn we hier en wat kunnen we doen?) of tekstfragmenten uit boeken, waarbij tussendoor ook wat met de Duitse filosofie gelachen wordt, in combinatie met herinneringen van toeschouwers en acteurs over objecten van dierbare overledenen die ook in grote getale bovengehaald worden wanneer de pop wil dat Victor een tweede pop maakt, een vrouw om hem te vergezellen zodat ie zich minder eenzaam zal voelen. Die veelheid aan tekstmateriaal, beelden en ideeën en vooral de ogenschijnlijk ongeordende volgorde waarin alles gepresenteerd wordt aan de toeschouwer, zorgt dat de voorstelling veel aandacht van het publiek vergt. Niet voor niets dus dat het leeftijdsadvies op 15+ ligt.

< Bert Hertogs >