Recensie Joker ★★★★★

Een rauwe karakterschets is Joker van Todd Phillips met een fenomenaal sterk acterende Joaquin Phoenix in de hoofdrol die zowel een erg mannelijke als een vrouwelijke kant mag tonen van zijn personage, denken we maar aan die prachtige virtuoze solo die hij danst in de toiletten begeleid door cello net nadat Joker drie beleggingsexperts heeft gedood. Joker is meer dan een psychologisch portret van een man die nooit de erkenning kreeg die hij verdiende. Noch op privévlak (hij is geadopteerd, heeft nooit een vaderfiguur gekend en moet voor zijn zieke moeder zorgena), noch op professioneel vlak ontving hij die (hij wil doorbreken als clown/stand up comedian maar moet centen bijeenscharrelen met kleine klusjes zoals als clown volk lokken naar een winkel die uitverkoopt of kinderen in een ziekenhuis entertainen). De film die zich begin jaren ’80 afspeelt is ook visionair en houdt op dat vlak erg goed de vinger aan de pols van een veranderende steeds killere (lees: neoliberale) samenleving waar de kloof tussen arm en rijk toeneemt. Wanneer Joker stelt ‘Is it just me, or is it getting crazier out there?’ weet je gewoon dat daar een pak waarheid in zit.

Waar deze erg goede film die in Venetië de Gouden Leeuw in de wacht sleepte en wat ons betreft ook een grote kanshebber op een Oscar is - alleen al Phoenix verdient het om met een beeldje voor beste mannelijke hoofdrol naar huis te gaan - is dat die heerlijk schuurt. Zo kaart die de besparingen in de gezondheidszorg aan waardoor mensen van de ene dag op de andere geen toegang meer hebben tot betaalbare medicijnen en psychiaters/psychologen. Een groep die net die (financiële) door de overheid georganiseerde steun het meest van al nodig heeft.

In het Gotham City begin jaren ’80 heerst er veel armoede, staken de vuilnismannen al wekenlang waardoor de stad geplaagd wordt door ratten en moet de overheid bezuinigen. Wanneer Joker drie financiële experts van Wayne Investments in de metro doodschiet omdat ze lachen met zijn neurologische aandoening waardoor hij plots in een onverklaarbare lachbui schiet en hem beginnen schoppen, wordt de clown als een voorbeeld gezien, als een leider die perfect de tijdsgeest en het ongenoegen van de gewone man veruitwendigt. Joker neemt het hier overigens op voor een vrouw die door die mannen in het metrostel wordt lastiggevallen. We zitten kortom midden in een prerevolutionair klimaat. De eerste opstanden, rellen, en tekenen van anarchie kondigen zich aan terwijl Thomas Wayne (Brett Cullen), de baas van Wayne Investments die ook voor de burgemeesterssjerp wil gaan op zijn stevig omheind landgoed alle voeling met wat er leeft in Gotham City kwijt geraakt is. Of dat kritiek op de politieke/elitaire elite is? En of!  

Joker is echter ook kritisch over de gezondheidszorg en het feit dat psychologen/psychiaters vaak empathie faken. Echt luisteren doen ze zelden: “You don‘t listen, do you? You just ask the same questions every week. “How‘s you job?“ “Are you having any negative thoughts?“ All I have are negative thoughts.” Een maatschappij waar egoïsme en het individu centraal staat, is gedoemd om eenzame mensen en lone wolfs zoals Joker te creëren die hun wraak op een dag zullen nemen. Een samenleving waar niemand op den duur nog iets kan hebben van een ander. In de bus wordt Arthur Fleck door een vrouw aangemaand om vooral niet te spelen met haar kind dat ie net aan het lachen bracht. En het leven in een appartementsblok waar mensen wonen die het niet al te breed hebben, is behoorlijk anoniem. Zijn gevoelens voor Sophie Dumond (Zazie Beetz) die een dochtertje heeft, kan ie dan ook niet uiten. Verder hakt een quote van hem: “The worst part of having a mental illness is people expect you to behave as if you don‘t.” er stevig in.

Nog pertinent is de terechte mediakritiek die Joker uit wanneer ie te gast is in de talkshow van Murray Franklin (Robert De Niro). Hij wordt daar gewoon opgevoerd om uitgelachen te worden, beseft ie zelf. Het is dat, dat ie aan de kaak stelt en meteen ook het feit dat media (ook nu geldt dat overigens) bijna constant dezelfde doelgroep aan het woord laten en de kaart trekken van het geld, en mensen met (veel) geld. De gewone man of vrouw komt nauwelijks aan bod tenzij het om miserie draait. Sla er gerust de krant op open, hoe veel verhalen rond (al dan niet succesvolle) zelfstandigen staan erin versus bedienden/arbeiders?

De lach van Joaquin Phoenix in het begin van de prent blijft nog lang na de end credits hangen. Dat komt omdat die lach een combinatie van wanhoop, verdriet en lach in één is. Arthurs moeder Penny Fleck (Frances Conroy) noemt hem dan wel Happy, geen seconde heeft ie zich naar verluidt gelukkig gevoeld in zijn leven: “I used to think that my life was a tragedy, but now I realize, it‘s a comedy.” In de film komen we ook te weten hoe dat door een jeugdtrauma komt. Dat maakt de bijnaam van Joker – Happy – dan ook erg ironisch net als ‘That’s life’ van Frank Sinatra dat in deze context een onwaarschijnlijke onverschilligheid uitademt en dat ook meteen aankaart. Ook zijn ‘Send in the clowns’ en Jimmy Durantes ‘Smile’ – dat tevens iets dubbels heeft – passeren in de film.

Joker laat de toeschouwer naar huis gaan met het gevoel dat het gepermitteerd is om even een aantal mensen op te lijsten die je ooit gepest hebben, of je het leven zuur gemaakt hebben om die vervolgens neer te knallen. Todd Phillips slaagt er dus in om de kijkers begrip en zelfs sympathie te doen krijgen voor een moordenaar terwijl hij de uitdagingen van media, politiek en bij uitbreiding de maatschappij fijntjes naar voor schuift. Het antwoord ligt volgens hem bij een socialere en minder individualistische maatschappij. Laten we daar eerder aan beginnen dan dat lijstje te wreken mensen af te werken?

< Bert Hertogs >

Joker is nu te koop op Blu-Ray en DVD.