Recensie About Endlessness ★★★1/2

In zijn jongste prent About Endlessness kiest de Zweedse regisseur Roy Andersson ervoor om losse korte scènes te tonen die universeel zijn en dus erg herkenbaar overkomen maar ook bevreemdend tegelijkertijd zijn. Omdat menselijk gedrag nu eenmaal soms vreemd is. Andersson levert op die manier stevige maatschappijkritiek, op het eerste gezicht lijkt die mild en humoristisch. Maar na verloop van tijd, als je de film wat laat doorsijpelen, weet je het wel: dat deze prent inhoudelijk veel scherper is dan die op het eerste zicht lijkt. Het minpunt van About Endlessness is dat de spanningsboog redelijk slap is en het verteltempo zeer traag: elke korte scène wordt gevolgd door een black out van enkele seconden. Het maakt dan ook dat we maar liefst twee keer op onze klok keken, na een half uur en na 55 minuten wat te veel van het goede is voor een prent die maar 78 minuten duurt.

Tragedie en hoop zien we ie in een caleidoscopisch overzicht waarin de Zweed toont hoe kwetsbaar we zijn. Openen en eindigen doet About Endlessness met de V-vlucht. Bij de start zien we een koppel dat weinig zegt in het park. Het enige wat uiteindelijk uit de vrouw komt is: ‘Het is al september.’ Op het einde blijkt iemand autopech te hebben en zien we opnieuw de V-vlucht maar dan van de camera wegvliegen. Op die manier maakt de regisseur zijn cirkel rond.

Eén van de personages die een aantal keer langskomt in About Endlessness is die van de priester die zijn geloof kwijt is. Hij bezat zich met miswijn en vraagt in de sacristie: ‘Heer waarom hebt gij mij verlaten?’ Hij gaat naar de psychiater omdat ie een nachtmerrie had over de kruisweg en nagels in zijn handen getimmerd kreeg. De dokter probeert hem gerust te stellen dat nachtmerries de normaalste zaak in het leven zijn. Maar de priester voelt zich hulpe- en hopeloos. Angstig probeert ie toch te bekomen dat ie vroeger op consultatie kan dan volgende week, de datum die de assistente geprikt heeft. De dokter en zijn assistente werken hem net voor sluitingsuur nog buiten terwijl de priester op de deur blijft bonken. De dokter hoopt dat ie zijn bus straks toch nog kan halen. Vlijmscherpe maatschappijkritiek is dat waarin de hulpvaardigheid en empathie van een zorgverlener in vraag gesteld wordt, waarbij een man zich verschuilt achter egoïsme en overdreven bureaucratisch handelen. Andersson trekt die kaart ook in de bus wanneer we een man zien huilen/jammeren. Een passagier stoort zich daaraan waarop een ander zegt: ‘Mag je al niet meer triest zijn?’ waarop die man die eerder kritiek gaf, hem het hilarische en o zo herkenbare antwoord geeft: ‘Waarom kan hij niet verdrietig zijn thuis in plaats van hier?’

Wat de scènes zo scherp ook maakt, is dat de rest van de massa/de figuranten als een tableau vivant te zien zijn in About Endlessness. Ze zijn statisch en mengen zich niet met wat er gebeurt. Ook dat werkt enigszins bevreemdend maar anderzijds zeer herkenbaar. Het is niet mis te verstane kritiek op de massa die lui, niet geëngageerd is, weinig burgerzin toont, zwijgt, laf is, alleen maar aan zichzelf denkt en toont vooral aan hoe vervreemd we van elkaar zijn en hoe weinig voeling we nog met onze medemens hebben.

In die zin kan je ook de klaagzang interpreteren van de man wiens voormalige vriend niets meer zegt tegen hem. In een volgende scène zien we hem naast het fornuis staan terwijl zijn aardappelen op het vuur staan. Dan blijkt dat ie jaloers is omdat de ander een promotie heeft gekregen. En een tandarts die kan ook wel eens een slechte dag hebben wanneer blijkt dat een patiënt angst voor naalden heeft. De arts zal dan maar zonder verdoving de kies proberen te behandelen. Maar elke keer hij boort, roept de patiënt ‘ai’. Bij de derde keer, geeft de tandarts het op.

De allersterkste scènes uit About Endlessness waar we hartelijk om moesten lachen maar die ook super herkenbaar zijn, zijn die tussen een ober en een restaurantbezoeker die geen aandacht aan de man schenkt die al minutenlang het etiket en de wijn toont ter zijner goedkeuring. De klant blijkt helemaal verdiept in zijn krant (en voelt zich ook te goed om op te kijken en een beetje van zijn kostbare tijd te schenken aan deze professionele uitschenker, zo kan je de scène interpreteren). Daarop schenkt de ober de wijn in het glas in waarbij hij die lang laat overlopen en vervolgens de vele gemorste wijn met een stoffen serviet probeert op te deppen. Tevergeefs. Maar ook het fragment van een man die een ongezellig en weinig bevolkte horecazaak binnenkomt met een ruiker bloemen en zich van locatie en date vergist, is zeer grappig. De vrouw blijkt immers gewoon aan een tafel te wachten tot een andere date met twee pintjes voor hun beiden afkomt.

Maar dé ultieme scène uit About Endlessness, kritiek op mansplaining en met stip de meest grappige, is die tussen een jong koppeltje. Daarin zegt hij droog tegen het meisje op de slaapkamer (waar er van enige romantiek totaal geen sprake is): ‘In de eerste wet van de thermodynamica staat dat alles energie is en die kan nooit worden vernietigd. Dat betekent dat jij energie bent en ik energie ben. En dat jouw energie en mijn energie nooit kunnen ophouden te bestaan. Het kan alleen worden omgezet in iets nieuws. Theoretisch kunnen onze energieën elkaar opnieuw ontmoeten in miljoenen jaren. En dan ben je misschien een aardappel ... of een tomaat.’ waarop het meisje antwoordt: ‘Dan ben ik liever een tomaat.’

< Bert Hertogs >