Recensie Gekken & Specialisten ★

Één van de vermoeiendste voorstellingen dit jaar om naar te kijken, dat moet wellicht Gekken & Specialisten van Toneelhuis en tibaldus zijn geweest. Om deze tekst van de Nigeriaanse schrijver Wole Soyinka uit 1970 die gekoppeld wordt aan teksten van Friedrich Nietzsche op het podium neer te zetten, koos het gezelschap voor een wel erg minimalistische aanpak die meer weghad van een kleutervoorstelling. Twee huisjes, uit hout, het ene iets groter dan het ander met een voor- en zijgevel, een deur die uitgesneden is en een raam. En tussen die twee trekt een weg een diagonale lijn op het speelvlak. Witte theaterspots hangen in een boog eroverheen. Zij beelden het zonlicht uit. Links vooraan hangt een lamp die bij nacht brandt.

Sander De Winne neemt de rol van zangleider voor zijn rekening. Hij is de zingende verteller die solo a capella op middeleeuwse muziek (‘Sinc, ein Guldin Huon’ en ‘Blozen wir den anger ligen sahen’: Duitse Minneliederen van Neidhart von Reuental) en Renaissancemuziek (‘Amoureux Suy’, een profaan chanson in rondeau-vorm van Gilles Binchois) de taferelen aan elkaar zingt mét alle regieaanwijzingen voor dit stuk (‘eerste bedrijf’, ‘tweede bedrijf’, dat het licht stilaan uitgaat, of hij meldt hoe zijn laatste zin halfweg plots onderbroken wordt). Aanvankelijk komt dat fris en op zijn zachtst gezegd anders over zodat de productie onze aandacht weet te trekken. Maar al snel wordt het allemaal te speels en te luchtig, gebeurt er – op het einde na – nauwelijks wat op vlak van spel zodat je een al even vlakke voorstelling zit te bekijken dan de muren van de huisjes zijn. Wat dit zo vermoeiend maakt? Om de zo veel tijd dreigden we in te dommelen tot er plots weer een leuke vondst te horen was, waarna we weer afhaakten enzovoort. Een hobbelig parcours qua spanningsboog dus. Die mocht strakker, wat meer rechtgetrokken worden en vooral véél dynamischer. Zeker op dat laatste vlak maakt deze voorstelling haar premisse niet waar. De speelsheid, het absurdisme ondermijnt de ratio en uiteindelijk ook het onderwerp van deze voorstelling die eigenlijk met de Gek een contradictorisch personage opvoert. Iemand die macht afweert maar wel leider is van de Alsof-cultus. Kortom: ie-de-reen hengelt naar macht, ook zij die het afzweren en zo volgers proberen te krijgen. Op dat vlak wint het alsof, alles wat waar én niet waar is, authentiek en gespeeld is het uiteindelijk toch.  

Gekken & Specialisten is qua thematiek namelijk helemaal niet luchtig. We zien een clash tussen twee mensen die er totaal tegenovergestelde ideeën op nahouden, die symbool ook staan voor de huidige sterk gepolariseerde samenleving. Aan de ene kant is er de machtswellusteling, de rationele, de Specialist, Dokter Bero (Katrien Valckenaers), aan de andere kant de absurde, de vader, de gek, De Oude Man (Marjan De Schutter) die alle macht afwijst. De Gek gelooft in niets meer (kort na de oorlog). De Specialist gelooft in het fascisme en staat aan het hoofd van de militaire inlichtingendienst. Daarrond zien we in een soort niemandsland enkele bedelaars die het spel in het spel van deze voorstelling voor hun rekening nemen: De Manke, De Blinde, Aafaa en Goyi (Hans Mortelmans, Hendrik Van Doorn, Simon De Winne, Lieselotte De Keyzer) die een dobbelspel spelen. Ze zetten ledematen in die in sommige gevallen al fictief niet meer tot hen behoren omdat ze ze eerder al verloren waren. Kortom: ze zitten – letterlijk en figuurlijk – aan de grond.

Enkele leukigheidjes uit de tekst? ‘Zijn jullie hier om te werken of om toneeltjes te spelen?’, ‘Wij moeten kannibalisme legaliseren, zei hij. Zo zijn we aan het debat begonnen.’, ‘Als ik iets met niets kan verlagen dan zijn het amateurs’, ‘In quarantaine gaan bij een besmettelijke ziekte dat is heel normaal.’ en ‘Ik dacht dat ik iets hoorde – dat is het stemmen van mijn spasmes.’ Maar al die gekke speelsheid - en dan hebben we het nog niet gehad over die visuele grap - een lichtgevende mijter (tevens symbool van macht) die Hans Mortelmans op zijn hoofd mag zetten als priester - kunnen deze Gekken & Specialisten niet redden al speelt Anna Franziska Jäger, dochter van Anne Teresa De Keersmaeker, wel degelijk als een van de aardmoeders die zowel voor goed als kwaad staan.

< Bert Hertogs >

Credits:

tekst Wole Soyinka
vertaling Marijke Emeis
concept Simon De Winne, Hans Mortelmans, Timeau De Keyser
regie Timeau De Keyser
met Lieselotte De Keyzer, Marjan De Schutter, Sander De Winne, Simon De Winne, Anna Franziska Jäger, Ferre Marnef, Hans Mortelmans, Katrien Valckenaers, Hendrik Van Doorn
zangleiding Sander De Winne
productie Toneelhuis, P.U.L.S. - Project for upcoming artists for the large stage coproductie tibaldus met de steun van DeAuteurs, Tax Shelter maatregel van de Belgische Federale Overheid, Casa Kafka Pictures Tax shelter empowered by Belfius

Rolverdeling:
Dokter Bero (Katrien Valckenaers) – de specialist
Si Bero (Ferre Marnef ) – zus van dokter Bero
De Oude Man (Marjan De Schutter) – vader van Bero en Si Bero
De Manke, De Blinde, Aafaa, Goyi (Hans Mortelmans, Hendrik Van Doorn, Simon De Winne, Lieselotte De Keyzer) – bedelaars
De Oude Vrouwen (Anna Franziska Jäger, Lieselotte De Keyzer) – aardmoeders
Priester (Hans Mortelmans)
Verteller (Sander De Winne)