Recensie Het gezin van Paemel ★★

Een strontvervelend stuk. Dat vinden we van Het gezin van Paemel van Cyriel Buysse uit 1903. Vorig jaar zagen we een streamingversie met Jo De Meyere in de hoofdrol. Het stuk vonden we behoorlijk slepen. En ook de versie van Skagen, waar Valentijn Dhaenens in alle 12 rollen kruipt, per scène telkens één live (beginnen doet hij met Edward, vervolgens speelt hij de wereldvreemde barones ‘die klaagt over het violent lawaai dat een haan maakt en de abominabele ‘stink’ (sic.) op de boederij, Romanie als chambre de fille wil opleiden voor haar zoon en – niet onbelangrijk – de pacht met 500 frank wil verhogen per jaar omdat hun buur dat geboden heeft, de pastoor en eindigen doet hij als de boer) terwijl in een vlak dat de contouren van een huis voorstelt hij meerdere malen geprojecteerd wordt in andere rollen. Dat levert zo’n artificieel resultaat op wanneer ie tegen zichzelf praat, dat we er maar niet in slagen om in de voorstelling te geraken, zelfs afscheidsscènes (o.a. die van Désiré wiens kaars letterlijk uitgeblazen wordt) doen ons niets of nauwelijks wat. Enkele video-geinigheden, door een personage hyper snel in beeld te laten komen of een haan te laten rondwandelen, mogen dan wel even het tempo opdrijven of voor verrassing zorgen, maar het voelt hier als komisch effect wat ongepast.

Dhaenens bezigt constant oud West-Vlaams in zijn versie wat de voorstelling weliswaar sappig en naturalistisch maakt en houdt maar ook wel wat vergt van de toeschouwer. Daarbij onderstreept deze versie constant hoe gedateerd het werk is. Maar het is vooral het oeverloos gezaag en geklaag van de boer, de man des huizes die danig op de zenuwen begint te werken. Ook zijn passieve houding. Het gezin van Paemel gaat dan ook over het onvermogen of de onwil van een man (zijn vrouw wil wél, maar blijft trouw aan haar man) om te veranderen, om mogelijkheden te zien voor een nieuw en beter leven maar is dermate verstrikt in traditie, in nostalgische gevoelens dat hij daartoe niet in staat is. Nochtans hoort ie van zijn zoon Kamiel (de deserteur) dat het véél beter is in Amerika. Edward, die nog in het cachot heeft gezeten, zal hem volgen. Waarom de man in de gevangenis is beland, komen we niet te weten in de versie van Skagen.

Wel dat de vader zich onteerd voelt op het einde. Een zoon deserteerde (Kamiel die opdracht gekregen had om in Gent de problemen mee op te lossen die een werkstaking veroorzaakte die aanklaagde dat arbeiders te weinig verdienden), een zoon zat in het cachot (Edward), een dochter is getrouwd met een moordenaar, en de ander heeft een onwettig kind van Maurice, de zoon van de baron gebaard.

De boer en zijn vrouw hebben de zorg voor de baby op hen genomen ook al hebben ze geen nagel meer op het einde om in hun gat te krabben. De stoel waar Valentijn als Edward op zit in het begin van het stuk, zal op het einde als brandhout gebruikt worden om in putteke winter hun schamele huisje waar alleen nog een familiefoto hangt en verder niets meer te rapen valt nog iet of wat van warmte te voorzien. Vandaar dan ook dat zijn beslissing (en die van zijn vrouw om bij hem te blijven) totaal irrationeel is. Er rest hen immers niets materieels meer om te blijven.

De live ervaring van deze voorstelling is beperkt omdat er bijzonder veel op voorhand opgenomen is. Dat maakt de productie uiteraard ook goedkoper dan dat er 12 acteurs op scène zouden staan. Maar vooral: het zorgt er ook voor dat de tekst voor Valentijn al met al redelijk beperkt is voor wat ie dus live moet brengen. Als je dan nog weet dat ie tijdens de pastoorscène een brief mag aflezen, voelt de gekozen vorm toch vooral ook aan als een gemakkelijkheidsoplossing.  

Het gezin van  Paemel mag dan wel een klassieker zijn – God behoede ons ervan dat dit in de Vlaamse canon terecht komt – en blijkt kennelijk volgens sommige leerkrachten ook nog voldoende relevant anno 2022 om onderwezen te worden. Tijdens onze voorstelling waren immers enkele jongeren aanwezig die hoewel ze een aantal keer geeuwden tijdens de voorstelling, terecht overigens, wij telden minstens 2 inkakmomenten, rond de 50ste en de 70ste minuut, maar wel redelijk hypocriet een staande ovatie mee gaven en daarin kuddegedrag vertoonden achteraf, of het moet zijn dat we dat rechtstaan als een soort beleefdheidsovatie moeten beschouwen …

Het gezin van Paemel is al meer dan een eeuw oud en in onze ogen nog slechts beperkt relevant voor de huidige tijden alhoewel dat je ook het onvermogen erin kan zien van mensen en bv. enkele culturele organisaties om te leren omgaan met de coronacrisis. Sommigen blijven hardnekkig klaagzangen afsteken en in hun hoekje kruipen omdat ze niets anders willen proberen dan wat ze gewend zijn, anderen zoals Skagen zien kansen, lanceren wat (al dan niet digitaal) en smijten zich wat ook meer op onze sympathie kan rekenen. Maar Het gezin van Paemel is en blijft strontvervelend.

< Bert Hertogs >