Recensie De blinden

Vervreemd van plaats en tijd zijn, en de spanning die daaruit ontstaat. Daar draait het bij “De blinden” van Maurice Maeterlinck om. Erwin Mortier vertaalde het werk uit het Frans dat qua sfeer wat in de lijn ligt van Samuel Becketts “Wachten op Godot” dat 62 jaar later verscheen. Guy Cassiers versie voor het Toneelhuis is meer installatie dan voorstelling. De acteurs vormen tableaux vivants naar onder andere Rodin en Géricault. De tekst is ingesproken op de soundscape van Diederick De Cock. Enkele lijnen tekst (de regieaanwijzingen van Maeterlinck) krijgt het publiek te zien wat er zich zou moeten afspelen maar zich in werkelijkheid niet afspeelt. Theaterdoeken blijven hangen, gaan de nok in, staven waar belichting aan hangt ook, om zo nu en dan compleet desolate quasi lege ruimte te tonen. Het publiek krijgt dus meer info maar wordt ook op zijn  beurt net als de acteurs op het podium gedesoriënteerd  die er zonder besef van tijd en ruimte, toch wel twee basisbeginselen van het theater, op de scène staan.

De keuze van Cassiers om “De blinden” - dat kortweg gaat over een groep blinden die er zelf moeten achter komen dat hun begeleider gestorven is en verder niet weten waar ze zijn laat staan hoe laat het is – in de omgeving van het theater te laten spelen, geeft een extra, actuele laag aan deze voorstelling. Enerzijds is er het gebouw van de Bourla, dat het Toneelhuis wil moderniseren aan de huidige theatertechnieken. Daar tegenover staat de Europese erfgoedorganisatie Europa Nostra  die het gebouw, en in het bijzonder de oude theatermachinerie van de Bourla op haar lijst bedreigde Europese monumenten heeft geplaatst. Installatie versus theater, weet u wel. Wie verder dan dat wil denken, kan in de vorm ook een (stil) protest tegen de besparingen van de huidige Vlaams Minister van Cultuur lezen: het immobiel maken van acteurs.

Maeterlinck is de enige Belg die de Nobelprijs Literatuur op zijn naam mocht schrijven. Dat gebeurde in 1911. De Blinden dateert van 1890.  Net zoals reportagemaker Martin Heylen in zijn interviews en docu’s het ongezegde, het onuitgesprokene een plaats wil geven - Heylen was trouwens in de Bourla de dag na de première - zo kenmerkt Maeterlincks werk zich ook in datgene dat niet te zien is, datgene dat niet uitgesproken wordt, te tonen. De psychologie van een groep mensen die hun eigen werkelijkheid creëert uit een situatie die onzeker is. Iedereen probeert vat te krijgen op plaats en tijd. Vermoedens worden aanzien als feiten. Wanneer de toren twaalf uur slaat verderop, is dat een teken. Maar of het middag dan wel avond is, blijft voor de blinden onzeker.

De sfeer, sterk door de soundscape bepaald, die technische geluiden mengt met onder andere Indiaanse gezangen, weinig geruststellende berichten van Amerikaanse piloten, en perfecte timing van de gesproken tekst er op,  is mysterieus, houdt de spanningsboog strak en volgt lang niet altijd wat meegemaakt wordt. Geen stormachtige geluiden bijvoorbeeld, wel een toneellamp die pardoes naar beneden dondert, zien we. Individuen, de samenhang van de groep is zo goed als onbestaande, zijn vooral met hun eigen hachje bezig. Een camera boven de hoofden die uitzoomt benadrukt de hulpeloosheid. De baby huilt. Alle hoop wordt op hem gelegd omdat vermoed wordt dat die kan zien. Is dat wel zo? Heeft die niet gewoon honger? Zal hij hen straks begeleiden naar de toekomst, een nieuw begin? Of is het valse hoop en dreigt toch het einde?

Het personage dat Kevin Janssens neerzet blijkt zowat het enige dat nog enige drang naar affectie heeft in die moeilijke omstandigheden. Niet zonder risico’s om de handen te bebloeden, plukt hij een bloem. Hij is het die nog in zekere zin mobiel is, net als de hond, hier een op afstand bediend karretje dat maar blijft aanbotsen tegen de voeten van de overleden begeleider.  Een ijzersterk beeld. Blijven de kop stoten tegen, op basis van eigen gecreëerde waanbeelden die aanzien worden als werkelijkheid. Niet zelden is het in onze huidige perceptiemaatschappij niet anders…

Ijzersterke voorstelling. Of installatie. Het is maar zoals u het bekijkt. Of niet.

< Bert Hertogs >