Recensie AUGUSTUS ergens op de vlakte

Een tragikomedie van de bovenste plank. Dat levert de opvallende samenwerking tussen de drie stadstheaters Toneelhuis, KVS en NTGent op met Augustus ergens op de vlakte, naar Tracy Letts’ theatertekst uit 2007 dat een Pulitzerprijs in de wacht sleepte.

Drankorgel Beverly Weston (Frank Focketeyn) is vermist waardoor de ganse familie samenkomt in het ouderlijke huis in Oklahoma, waarvan de ramen afgeplakt zijn, zodat het verschil tussen nacht en dag niet meer te zien is. Violet, de vrouw van Beverly (Gilda De Bal die hier een magistrale rol neerzet), zit aan de pillen, en jaagt iedereen moeiteloos de gordijnen in door te wijzen op elk zijn kleine kantjes en ze uit te vergroten. Augustus is zo een vlijmscherpe analyse hoe de babyboomers er weliswaar zelf op materieel vlak op vooruit zijn gegaan, maar verder dan het eigenbelang zijn ze niet gekomen.  En vooral ook: hoe die generatie de belichaming is van moreel verval, zich nog louter bezig houdt met symbolenstrijden, en lang niet zo veel belang hecht aan het zo vaak afgeratelde “denk aan onze kinderen en de volgende generaties”. Een generatie die zo politiek correct mogelijk door het leven wil gaan, maar de essentie, het echte debat uit het oog verliest. Een generatie die de waarden van gezin en familie vernietigde tot banale uitdrukkingen als “vrienden kies je, familie heb je.” 

“Jullie speelden cowboy en oorspronkelijk Amerikanen” sneert De Bal als Violet naar haar dochters. Een niet mis te verstane duidelijke boodschap richting Stad Gent is het die het woord “allochtoon” vervangen wou door “persoon met een migratieachtergrond”. Een duidelijk statement is het om de dingen te benoemen zoals ze zijn, rechtoe-rechtaan terwijl Nona Buhrs als huishoudhulp de ganse tijd in de huid kruipt van Indiaan. “Grave ketting” zegt Sanne Samina Hanssen als Jean, de oververwende kleindochter tegen haar. 

Denigrerende en rake quotes vliegen om de oren. Enkele fraaie van de Bal (o.a. tegen Sofie Decleir die haar dochter Ivy speelt): “gij zijt zo sexy als een kartonnen doos.”, “Steek uw kop in uw hol dan kunt ge stikken in uwe stront.”, “Gij ziet er uit als een lesbienne”, … Eén voor een maakt ze haar banden met haar dochters Barbara (Els Dottermans), Karen (Mieke De Groote) en Ivy (Sofie Delceir) kapot. Dochter Ivy blijkt samen met neef Charley, de zoon van Violets zuster Mattie (gespeeld oor Ben Segers), het kneusje van de familie. Beiden hebben elkaar gevonden en voelen zich aangetrokken tot elkaar maar blijken uiteindelijk dichtere familiebanden te hebben dan ze aanvankelijk dachten... Ronduit hilarisch is het moment wanneer hij de ukulele ter hand neemt en een song voor haar zingt. En of dat nog niet genoeg is, blijkt Violets lijflied “Lay Down Sally” van Eric Clapton dat De Bal magistraal verkracht door er op te zingen en te dansen. 

De Bal roept alle mannen tot de orde. Warm of niet, op de begrafenis van haar man moeten de vesten aan blijven aan tafel. Uiteraard moet er ook iets tegen de vlakte gaan, een ongelukje tijdens de maaltijd.  “Het is pas een goed feestje als er iets sneuvelt” klinkt het sarcastisch terwijl de Bal de sfeer verder zet door al meteen te beginnen over het dressoir en de meubels die uit haar huis moeten. Veilen zal ze ze waarbij ze fijntjes meegeeft dat er financieel verder niets te rapen valt voor haar dochters, alles wat in de kluis zat, behoort nu tot haar eigendom. Verder blijkt Violet te hekelen dat tijdens de kerkdienst de kleine kantjes van haar man niet aan bod kwamen. Dat Beverly een gevierd dichter was, kwam vaak aan bod, maar dat hij de laatste jaren stevig aan de drank verslaafd was, daar werd geen woord over gerept. Ze kan het niet nalaten om even een anekdote op te rakelen dat ie tijdens een speech aan de universiteit in zijn broek plaste, en dat in het begin van zijn betoog. 

Augustus schittert tevens in zijn heerlijke contradicties. Over kleindochter Jean die vijftien (maar uiteindelijk maar veertien jaar) is, wordt gezegd dat ze geen kind meer is, maar toch wordt ze fijntjes aan de kindertafel gezet. Barbara blijkt bedrogen te worden door haar man Bill (Johan Van Assche) die een voorkeur voor studentes heeft.  De Bal tegen Dottermans: “Tegen een jongere vrouw kunt ge niets beginnen.  De kansen zijn tegen u.” 

Karen (Mieke De Grote) blijkt alle moeite van de wereld gehad om haar leven wat op orde te krijgen en hoopt uiteindelijk in Steve (Geert Van Rampelberg) de ware gevonden te hebben. Als Violet gelooft De Bal daar de ballen van, en denkt er het hare van wanneer ze te horen krijgt dat Steve al eerdere relaties had. Ze slaat dan ook de bal juist wanneer blijkt dat Steve – die eerder het tafelgebed van Charley naar The Hollow Men van T.S. Eliot verstoorde toen zijn gsm afging - interesse toont in haar kleindochter Jean. Een van de sterkste scènes uit deze Augustus, is dan ook voor  Sanne Samina Hanssen en een bevlogen Geert Van Rampelberg – met geweldig kapsel overigens - die aan de weed zitten. Hij wil haar borsten zien: “Allez laat ze ne keer zien, ik zal niet kijken.” en “wij zijn nogal een team hé” zorgt voor puberaal gegibber en experimenteel gedrag (“wil je een kopstootje krijgen?“), dat we zelf neergaan van het lachen in onze theaterstoel. Een scène die er pal op zit, en getuigt van een ontzettend fijn gevoel voor naturel, realisme ook. “Ik eet geen vlees want dan verteer je de angsten van een dier.” zegt Sanne Samina Hanssen aan tafel, een quote die stevig op de korrel genomen wordt aan de tafel van de volwassenen. 

Finaal blijkt de meest stabiele van al de Indiaan die wel een evenwicht tussen het nu en haar roots blijkt gevonden te hebben. Iemand die haar plaats kent in de maatschappij… Touché. 

Dottermans, De Groote, Segers,… zetten voortreffelijk karakters neer die dicht aanleunen bij eerdere personages uit andere stukken die we hen al zagen spelen. Concreet zien we hen niets nieuws doen. Het zijn dan ook vooral Gilda De Bal, Geert Van Rampelberg en wat ons betreft dé ontdekking van dit stuk: Sanne Samina Hanssen die de meest in het oog springende prestaties neerzetten in deze komedie met heerlijk bittere afdronk en vlijmscherpe cultuurkritiek. 

< Bert Hertogs >

AUGUSTUS ergens op de vlakte speelt nog t.e.m. 20 december 2014 in o.a. de Bourla Antwerpen, NTGent, CC Hasselt, KVS BOL, De Warande, Turnhout, CC Zwaneberg, Heist-op-den-Berg, 30CC / Stadsschouwburg, Leuven en cultuurcentrum Brugge.

In Nederland is het stuk te zien in o.a. Chassé Theater, Breda en Stadsschouwburg, Amsterdam.