Recensie Cosi fan tutte

17 jaar geleden ging deze productie van Cosi fan tutte in première. Vaak gevraagd in het buitenland en nu voor de vierde speelreeks te zien in Opera Antwerpen en Gent. Toch heeft regisseur Guy Joosten, die dit seizoen meteen zijn Mozart-Da Ponte trilogie mag aansnijden, duidelijk nog verder gesleuteld aan de enscenering. Dat levert een groot aantal theater in het theater-momenten op, waar ie toch niet te fel in moet overdrijven zodat de toeschouwer de focus op de kern van het verhaal niet verliest. Ook is er hier geen klein beetje sprake van product placement. Koor en orkest  leveren puike prestaties op dankzij de uitstekende lezing van dirigent Umberto Benedetti Michelangeli (niet het minst de strijkers die verschillende crescendo’s subtiel aanpakken en een natuurhoorn die we horen). Zowat alle solisten presteren evenwaardig waardoor Cosi fan tutte als geheel een zeer coherente indruk nalaat. De enige die er op de première (nog) niet helemaal stond was de Italiaanse bas Umberto Chiummo. Zijn “con me” in zijn sleutelnummer “ripetete con me : Cosi fan tutte” in andante (nummer 30) bleek letterlijk iets te hoog gegrepen.

Cornetto, Lay’s chips, Red Bull, een deegrol (een van de weinige items van een onbekend merk), de krant La Stampa en vooral een geweldige rol voor Tabasco: het zijn maar enkele van de producten die de revue passeren en de verschillende solisten duidelijk, met logo gericht naar het publiek vast hebben. Een zeer duidelijk én gedurfd statement van Opera Vlaanderen is het over de (financiële) toekomst van de podiumkunsten. “Is dit echt de toekomst van het theater zoals de politiek het ziet?” denken we terwijl de aanwezige politici: Jambon en Van Peel wellicht niets doorhebben. Het enige wat nog ontbrak was een bol met “PP” op die voor het begin van het eerste en tweede deel in de rechterbovenhoek naar beneden zou dalen om er even te blijven hangen. Een bijkomend grappig element had dus gerust nog toegevoegd kunnen worden.

Aan humor geen gebrek in deze Cosi fan tutte: het spelplezier straalt af van zowat iedereen, ook de mimiek van de verschillende solisten, koorleden en figuranten is heerlijk. Duidelijk is dat iedereen zich erg amuseert. De Franse tenor Sébastien Droy (Ferrando) en de bariton Riccardo Novaro (Guglielmo) mogen over the top acteren, de Don Juan uithangen (verkleed met zonnebril en opvallende vesten voeren ze seksueel getinte push ups uit wat de ene al beter afgaat dan de ander). De link met Don Giovanni, de tweede Mozart-Da Ponte opera, die weliswaar ouder is, is meteen gelegd. Ook op het einde wordt trouwens de link gelegd. Dan zien we in de boventiteling “to love again and be again undone!” uit Canto I van Lord Byrons “Don Juan”.

Hilarisch wordt het wanneer de twee heren die op liefdespad zijn, neergaan van het gif dat ze innamen en vermomd elkanders lief proberen in te palmen. Het gif van de avond heet Tabasco dat ze slikken omdat hun partners blijkbaar op het eerste zicht niet zwichten voor andere verleidingstechnieken. Dus is er - letterlijk - straffer spul nodig. Cosi fan tutte gaat dan ook over trouw, het verliezen van de onschuld. De inzet: een weddenschap tussen de oude (ervaringsdeskundige) Don Alfonso en de twee jonge heren is het. Geen enkele vrouw is trouw, luidt de stelling. En dus luidt de opdracht dat de ene het lief van de ander moet proberen te versieren. Temptation Island avant la lettre dus, maar dan vooral op amoureus gebied (Don Giovanni trekt veel meer de kaart van de seks) De Russische mezzosopraan Maria Kataeva (Dorabella, het passionele en dromerige type) gaat als eerste overstag. De Roemeense sopraan Cristina Pasaroiu (Fiordiligi, het eerder zakelijke, beredeneerde type) heeft wat meer overredingskracht nodig.

De receptiebel krijgt een humoristische functie op zich, die wat doet denken aan Britse komische televisieseries uit de jaren ’90.  Verder zien we theaterrozen, die kunnen knikken en meteen terug in de juiste plooi gelegd. Verrassend is de huwelijkstaart, waaruit een van de mannen een echt eetbaar stuk haalt net als het decor dat in het tweede deel volledig gespiegeld wordt. Aan de muur hangen twee kleine foto’s die de situatie voor en na de pauze van het decor tonen. Ook die foto’s zijn toneel in het toneel. Theatraal gaan koppels de trap van het hotel op:  de man die de vrouw naar boven draagt. Aarzelingen, niet weten welke richting uit te gaan, worden dan weer extra in de verf gezet door rondjes te draaien in de draaideur van het hotel of tot drie keer toe op dezelfde trede aanstalten maken om te vertrekken, maar toch blijven. De meid Despina (de Turks-Nederlandse sopraan Aylin Sezer) neemt ook de rol van dokter en notaris aan, draagt in het tweede deel tevens een andere pruik om finaal die uit te doen wanneer het complot aan Dorabella en Fiordiligi wordt blootgelegd. Ook hier is er sprake van toneel in het toneel dus. Sezer die lid is van het jonge ensemble van Opera Vlaanderen zet net als Kataeva een knap roldebuut neer.

Ferrando laat een dubbelzinnig “Waarom zouden we (eten nvdr.)? Na de veldslag zal de maaltijd ons des te beter smaken” horen waarna ie een gesmaakte aria “dan zal een amoureus briesje ons hart verkwikken” neerzet. Komen de twee mannen op veroveringspad in het begin wat boertig en op seks belust over, dan gaan ze volledig voor de charme van een 4 mains terwijl ze het duet “Secondate, aurette amiche” zingen. Verder is het op vocaal vlak smullen wanneer Dorabella “Ah scostati!” (Ah ga weg!) en “Smanie implacabili che m’agitate” (Onverzoenlijke drift die woelt in mijn gemoed) aansnijdt in het eerste bedrijf en “Amor is een kleine dief , een klein serpent dat is ie.” in het tweede bedrijf zingt. Fiordiligi lijkt aanvankelijk standvastig. Voor de pauze zingt ze een overtuigd “Als een rots, onwrikbaar in de stormwind” maar op het einde van de opera gaat ze toch overstag in duet nr. 29 “Ach hoe begint nu mijn standvastigheid bij zijn aanblik , zijn woorden te wankelen.”

Op 26 januari 2015 zal Cosi fan tutte exact 225 jaar oud zijn. Een onderwerp (trouw) dat nog steeds erg actueel is, veel humor die nog steeds werkt, in combinatie met een straffe partituur die tevens erg toegankelijk is, maken het een van onze geliefde stukken. Samen met Le Nozze di Figaro is Cosi fan tutte de ideale opera om het medium te ontdekken.

Cosi fan tutte speelt nog t.e.m. 31 december 2014 in Opera Antwerpen en is vervolgens van 9 januari t.e.m. 20 januari 2015 in Opera Gent te zien.

< Bert Hertogs >