Recensie Het vertrek van de mier

Het vertrek van de mier in een regie van Guy Cassiers is eerder geschikt voor studenten uit het middelbaar en volwassenen dan wel kinderen uit de lagere school. Hoewel de voorstelling als leeftijdslabel 6+ meekrijgt, lijkt ze ons te moeilijk (met moeilijke woorden zoals “acceptabel” o.a. in), te abstract ( de acteurs zijn op de bruine beer na slechts gedeeltelijk herkenbaar als hun personage (een dier) en staan dus eerder voor een gevoel dat zich uit bij gemis) . De prestatie van de acteurs van KunstZ, een sociaal-artistieke organisatie in Antwerpen, is goed. Of kinderen het verhaal begrijpen, hangt volgens ons dus niet zo zeer af van de manier waarop ze (soms met zware Franse tongval) hun Nederlandstalige zinnen op scène brengen maar wel van de regiekeuzes van Cassiers. Keuzes die ons te moeilijk lijken voor jeugdtheater dat zich richt op de lagere school.  Vooral de onderliggende laag inclusief politieke en maatschappijkritiek, verwijzing naar hoe het verder moet met theater(machinerie), alsook de filosofische benadering van “weg zijn” kunnen zij ongetwijfeld (allemaal) niet vatten, net als het open einde. “Het vertrek van de mier” geeft dus geen antwoorden waarom de mier vertrokken is en hoe de mier het nu stelt. Veronderstellingen positief of negatief, het niet weten, ja ook het “geloof” kan antwoorden proberen te geven. Maar finaal blijken lachen en huilen ontzettend dicht bij elkaar te liggen. Of hoe “het vertrek van de mier” dan ook bitterzoet smaakt.

Op het eerste zicht lijken de verhaaltjes van Toon Tellegen simpel maar eigenlijk zit er altijd wel een levenslesje in, een filosofische manier om naar de wereld te kijken, naar de dingen. Omgaan met “missen” is een van de thema’s die hij onder andere behandelt, ook in andere verhaaltjes zoals dat van de mier die op een dag aan de eekhoorn zegt dat ze elkaar best een tijdje niet meer zien, om te achterhalen of ze elkaar dan zouden missen. Een verhaaltje dat trouwens voor instant tranendal-toestanden zorgt op het einde van een jeugdkamp. Kan je nagaan.

Cassiers vertaalt dat in de Grote Zaal van HetPaleis naar een voorstelling die vragen stelt over het zijn, maar ook het (verdere) bestaan van theater, inclusief kritiek op de politiek. Zo doet Zukisa Nante, de Zuid-Afrikaanse acteur die verkleed is als bruine beer de kop van zijn pak uit, net zoals Bart De Wever dat deed met zijn pandakostuum op de Nacht van de Vlaamse Televisiesterren. Geen panda dus op het podium, wel een bruine beer, ook dat is een duidelijk statement. De Russische Irina Seleznjova mag als nachtelaag (valse) hoop koesteren en uiten ten opzichte van de gemeenschap dat de mier terug zal verschijnen, en het evenwicht hersteld zal. Ook dat is in zijn  context gezien als je wil een politiek statement, hoe Rusland zich verhoudt t.o.v. de internationale gemeenschap nu. Maar meer dan dat leest deze “het vertrek van de mier” als een aanklacht tegen het migratie- en asielbeleid (o.a. het terugkeerbeleid) van de moderne Westerse maatschappij. Cassiers vindt bij “Humain à l’eau” van Stromae, dat gelijkaardige maatschappijkritiek uit, een bondgenoot gevolgd door “I like to move it”. Op de tonen van die muziek feesten de dieren er namelijk op los, in een “welkom terug mier”-party. Alleen: de mier komt niet terug en iedereen maakt pakjes open voor zichzelf…  In deze context is het dus een pleidooi voor vrijheid van verkeer van mensen, van migratie, van te gaan en staan waar iedereen wil gaan en staan. Muziek zien we visueel in het decor met tal van opgehangen vinylsingles. Vergane glorie net als die oude theaterspots, bioscoopspot, radarwerk, enz. op het toneel.

De mier komt niet terug en nadat het feest uit is, blijft alleen de kater over, het gegibber dat in een en dezelfde beweging over gaat in gehuil. Andere muzikale verwijzingen zijn er naar The Great Pretender van The Platters uit 1956 dat in een instrumentaal jazzy jasje voorbijkomt terwijl we een Elvisachtig figuur op het podium zien dat de aandacht naar zich toetrekt. Doen alsof de wereld gewoon verder draait en er niets gebeurd is, is nog zo’n manier om met verlies, gemis om te gaan.

De bruine beer staat voor de neoliberale (bezuinigings)maatschappij die de Wever heeft geïnstalleerd in ons land. Hij eist het stuk taart op dat voor de mier bestemd is voor elk toekomstig feestje. Mocht de mier terugkomen, kan die ook geen aanspraak meer maken op zijn stuk van de taart. De pad denkt dan weer dat de mier mogelijks ontploft is. De borst van de pad blaast helemaal op tot een wel zeer cruciaal punt. De spanning in de zaal is – een van de zeldzame momenten trouwens – ook bij de allerjongsten dan te snijden.

De toekomst van theater in vraag gesteld zien we dan weer geënsceneerd door de mastodont (Khalid Koujili) en de mammoet (de Spaanse Elisabeth Severino met molenstreenkraag, verwijzing naar de zestiende eeuw) die als trekpoppen verplaatst worden op het toneel, commedia dell’arte en figurentheater dat zo goed als uitgestorven  is. De Filipijnse Adrian Sack mag dan weer als bladluis zich schamen en alle schuld op zich nemen en de “sorry”’s en “het spijt me”’s vliegen ons dan ook om de oren. De Congolese Jovial Mbenga verstaat als potvis het woord “weg” niet. De Zuid-Afrikaanse Zukisa Nante probeert hem visueel uit te leggen wat het woord betekent zonder al te veel succes.

De theaterspot die een veel kleiner lichtje doet schijnen dan het kan op het vuurvliegje (de Iraanse Medeya Yarhasan) doet haar denken dat de mier niet weg is, maar uit. Zelf vraagt ze zich dan ook af of het nog zin heeft om zelf opnieuw aan te gaan.  De voorliefde voor Cassiers voor het vuurvliegje, zoals hij het uit in de les-en persmap van HetPaleis, omdat het een van de weinige dieren is die een ander niet wil overtuigen, is opmerkelijk. Het vuurvliegje staat voor de twijfelaar, diegene die goed nadenkt maar wel eerlijk blijft.

Hier plaatst de regisseur het vuurvliegje namelijk naast een oude theater/bioscoopspot. Het lijkt er sterk op dat Cassiers daarmee zijn ziel bloot geeft, en toont dat ie zelf het antwoord niet weet – in de zware besparingsronde die de cultuursector moet doorvoeren in 2015 – wat de zin of onzin is van het licht terug aan te laten gaan, als je het ook kan uit laten. En of dus theater bij al de rest van vergane glorie (vinyl, oude diskjockey‘s, radarwerk,spots,...) dat voorbijschuift op rails, als een treintje, moet gegooid worden.

En zo is “het vertrek van de mier” in zijn regie dus veel meer dan een verhaaltje van Toon Tellegen geworden, draait het niet alleen over de existentiële vraag over het al dan niet nog bestaan van de mier, gemis, over weg zijn, leven na de dood, maar ook over de toekomst van het theater in het huidige politieke klimaat en onze huidige neoliberale (bezuinigings)maatschappij. De mier dus als metafoor van de onzekere tijden, het kruispunt waar de (internationale) politiek voor staat en de onzekere toekomst van cultuur waarin we ons bevinden dus. Probeert u dat maar eens te duiden aan uw lagere schoolkinderen!

< Bert Hertogs >

Het vertrek van de mier speelt nog t.e.m. 25 januari 2015 in de Grote Zaal van HetPaleis