Recensie Tamerlano

Zelfde decor (Patrick Kinmonth), zelfde orkest (Les Talens Lyriques), zelfde componist (Handel), zelfde dirigent die tevens op clavecimbel speelt (Christophe Rousset), zelfde regie (Pierre Audi), maar een andere cast voor Tamerlano (1924) in vergelijking met Alcina (1935) die 11 jaar verschillen. Erg veel parallellen vallen er te trekken met Alcina. Ook hier komt iemand in een situatie terecht tussen twee minnaars: Asteria, geweldig neergezet door Sophie Karthaüser, en is er een rol voor iemand die in een uitzichtloze situatie terechtkomt: Bajazet (de Britse tenor Jeremy Ovenden in een roldebuut) en uiteindelijk uit het leven stapt door gif te nemen, waarbij ook parallellen naar Shakespeare- klassiekers kunnen getrokken worden. In Alcina koos Alcina namelijk ook voor het gif.

Ook in de barokopera seria Tamerlano uit 1724 spelen de zangers nagenoeg op een leeg podium. Eén rekwisiet (naast het gif) staat centraal: de stoel, dezelfde als die uit Alcina, symbool voor macht, de onzekere toekomst van de troon (die wankelt). Ook bij Tamerlano wankelt de troon en daar heeft de liefde alles mee te maken. Het is te zeggen, de zakelijke, gearrangeerde kant van de liefde dan, terwijl het in Alcina ging over de verleiding, het droombeeld/de waan, liefde die blind maakt en het theater als allegorie voor de werkelijkheid mooier tonen dan ze is, stond. Die extra laag missen we in Tamerlano (of het moet zijn dat we ze niet zagen), een opera die zo dramaturgisch minder sterk is, terwijl het lijden van Alcina, de psychologie van het personage en de situatie die haar beknelt, veel beter uitgewerkt werd in een vertelling die meer een trechtervorm aannam, een net dat zich als het ware sluit wat veel minder het geval is bij Bajazet. In Tamerlano laat de liefde zich niet arrangeren, ze is sterker dan dat.

Tamerlano (leider van de Tataren) is verloofd met prinses Irene van Trabizonda. De man komt daarop terug wanneer hij Bajazet, de Turkse sultan heeft verslagen. Tamerlano wordt verliefd op de dochter van de sultan, Asteria. Probleem. Want Asteria heeft haar zinnen gezet op Tamerlano’s vazal: de Griekse prins Andronico. Maar ook zij ziet haar dromen gefnuikt wanneer Tamerlano  Andronico koppelt aan Irene. Asteria’s moordcomplotten komen tot twee keer toe uit (de eerste keer verraadt ze zichzelf, de tweede keer ontdekt Irene dat ze een gifbeker prepareerde voor Tamerlano). Tamerlano schotelt haar dan ook een aartsmoeilijk dilemma voor: wie zal van de beker drinken, haar vader of Andronico, waar ze verliefd op is?

Als er geen gif in zit, is er immers geen vuiltje aan de lucht. Zo ver komt het uiteindelijk niet. Bajazet ziet in hoe uitzichtloos de situatie is, en neemt zelf zijn eigen geprepareerd flesje gif in. Het was namelijk zijn idee om samen met zijn dochter gif in te nemen als er geen uitweg zou zijn voor hun situatie. Zijn zelfmoordscène is dan ook erg opmerkelijk met recitatieven en arioso’s die elkaar opvolgen en eindigt in aria 35: “Empio, per farti guerra, dal regno di sotterra l’ombra ritornerà. E l’ira degli Dei al suon de’ sdegni miei forse si sveglierà.” (“Mijn schim zal wederkeren vanuit de onderwereld om u te straffen, schurk. Mijn woede zal misschien de toorn der goden wekken, die zich op u ontlaadt.”). Gaandeweg zingt Jeremy Ovenden zwakker, op den duur spreekt hij nog wat, krijgt niet alle woorden uit zijn stembanden om finaal de laatste adem letterlijk uit te blazen. Een erg realistische enscenering.

Nog een opvallend moment is duet 29 tussen Asteria en Andronico (de Franse alt Delphine Galou die een goede rol- en tevens Muntdebuut neerzet) wanneer ze “Vivo in te, mio caro bene. E se morte è a te gradita, son contenta di morir.” (“Ik leef in jou, mijn lieveling. Als jij wilt dat ik zal sterven, doe ik dat wat jij verlangt.”) zingen. Het is het enige moment dat we theaterdoeken (dezelfde als bij Alcina) naar beneden zien dalen en we eigenlijk in een aangeklede decorscène komen. Een donker wolkendek hangt dan namelijk boven en rond de hoofden van het koppel. Wat ook nog opvalt doorheen de twee bedrijven is de gechoreografeerde regie van Pierre Audi. De zangers zien we lijnen uittekenen op het podium, diagonale, rechten in de breedte, dan weer in de lengte, én cirkels, in het eerste bedrijf met twee, in het tweede met een  dubbel aantal solisten, in dat geval ook rond de stoel cirkelend: wie zal wiens macht/liefde naar zich toetrekken?

Dat finaal uiteindelijk Bajazets zelfmoord de uitkomst is van de plot en zo het evenwicht tussen de antagonisten opnieuw herstelt, is verrassend maar is ook minder sterk. Ovenden die een roldebuut neerzet, groeit weliswaar in elk bedrijf in zijn rol, maar kan ons steeds bij de start ervan niet meteen overtuigen. Onze bravo gaat dan ook richting de Belgische sopraan Sophie Karthaüser die als de jonge Asteria in een roldebuut een erg gesmaakte rol wist neer te zetten en een constant niveau haalt. Een beetje chauvinisme zo nu en dan kan geen kwaad.

Tamerlano houdt naast een clash tussen personen en hun conflicterende liefdes, ook een spiegel voor hoe moeilijk relaties zijn tussen mensen met verschillende geloofsovertuigingen, culturele achtergrond, (politieke) opvattingen, enz. Ja, ook het extreme kantje zit er in. Een opmerkelijke uitspraak van Bajazet kan achter ons op een klein “héhé”-commentaartje rekenen bij enkele toeschouwers. Zo horen we “Het bloed der Ottomanen mag zich geenszins vermengen met dat van een herder.” in het libretto van Nicola Francesco Haym. We schreven toen 1724, ondertussen zijn we bijna drie eeuwen later en is die zin bij sommige bevolkingsgroepen nog steeds de regel. Alleen dat al stemt een mens tot nadenken…

< Bert Hertogs >

Tamerlano is te zien in de Stadsschouwburg van Amsterdam op 24, 26 en 28 februari 2015.