Recensie Powder her face

Het is van 2002 en onze studententijd geleden – toen bracht de Vlaamse Opera het werk in deSingel – dat we « Powder her face » van de Britse componist Thomas Adès nog gezien hebben. 13 jaar later is die herinnering zo goed als compleet verdwenen net als zowat 99% van de inhoud uit allerlei cursussen die we destijds door onze interne harde schijf moesten jagen (die daardoor wel eens durfde te crashen of vroeg om geformatteerd te worden maar dat geheel terzijde). Eén decorelement was toen een grote poederdoos, herinneren we ons nog vaag. Verder herinneren we ons zo goed als niets meer. De kameropera zelf is nochtans maar twintig jaar oud én heeft een plot die in één zin na te vertellen is : een seksschandaal met in de hoofdrol Margaret Campbell, de hertogin van Argyll die er naar verluidt 88 sekspartners op nahield (met als verder bewijsmateriaal 13 polaroidfoto’s die nooit openbaar werden gemaakt) én het echtscheidingsproces tegen deze “immorele” vrouw dat 4 jaar duurde.  “Powder her face” was de eerste opera voor Adès in 1995, tien jaar later volgde “The Tempest” en dit jaar staat een derde opera in de kinderschoenen.

Het is niet zo moeilijk om verklaringen te vinden waarom “Powder her face” niet in ons geheugen gegrift bleef. Het komt vooral omdat het verhaal oer-Brits is, grotendeels gebaseerd op waargebeurde feiten (weliswaar overgoten met satire, niet alleen aan het adres van de high society (denken zich alles te kunnen permitteren), ook aan de pers (sensationeel en partijdig), en de gewone man (die erg beïnvloedbaar is) en vanuit zijn luie zetel Onslowgewijs op de eerste rij zit). 

“Powder her face” mag dan slechts twintig zijn, eigenlijk is het een opera die volledig de jaren ’90 uitademt én ook een ondertussen wat verouderde (kritische) visie op de massamedia toont. Daarnaast laat het werk te oppervlakkig personages opdraven terwijl hun psychologie niet of nauwelijks uitgewerkt is. Waarom is de hertogin verslaafd aan seks? Het enige antwoord, of beter de suggestie ligt in die ene zin: ”Hertogdommen zouden mij nooit vervelen, maar nu verveel ik me toch echt. Nog een uur voor de Hertog komt, nog een uur voor de thee. Twee uur voor het aankleden. Drie uur voor cocktailuur. Vier uur voor het diner. En een eeuwigheid voor bedtijd. Die uren om op te vullen, uur na uur met alleen gesjouwel. En op het einde, komt de slaap.“ 

Verveling als reden om seksverslaafd te worden, lijkt ons toch een iets te simplistische benadering. Waar Adès psychologische betekenis zoeken dus onderbenut laat, kiest ie weliswaar bijna volledig voor de sociologische benadering. De lagere klasse kijkt op naar de hogere en benijdt ze: “Stel je voor. Stel je voor dat je rijk bent. Stel je voor dat je lieftallig bent.“ zingt de dienster (gespeeld door een verrukkelijke Kerstin Avemo die zoals twee jaar geleden in de rol van Despina in Cosi fan tutte van Michael Haneke opnieuw weet te betoveren in de Munt).  Maar die middenklasse roddelt ook graag én steekt maar al te graag de draak met de gevallen Hertogin : “‘Hou van me’ Zuig me af tot je niet meer kan. Ik ram ’m diep in je kakement.“ […] “Elke nacht bedrijf je fellatio, je doet het als geen één, bent een echte pro… “ zingt de Elektricien (Leonard Capalbo). De Hertogin van haar kant houdt zich sterk en doet neerbuigend over de middenklasse: “Ik maal er niet om welke leugens over mij worden verteld, door gepeupel uit de middenklassen. Daar zijn ze de middenklassen nu eenmaal voor, om te liegen.“ In de regie van Mariusz Trelinski mag Allison Cook  die haar Muntdebuut kent dat als de Hertogin zingen door op de tribunes, in het publiek te wandelen. Een sterke keuze : zo houdt ze de toeschouwer een spiegel voor. 

Maar die middenklasse blijkt wel impact te hebben. “Ze roddelen graag. Mensen roddelen altijd. Dat doen ze sowieso. Dat weet je. We roddelen allemaal. In haar geval, gaan ze door tot ze uitgeroddeld zijn. Ze is een gesprek, ze is een onderwerp, ze is een gezicht in de pers. Ze zeggen dat haar liefde zonderling is, pervers. Niet naar luisteren. Vergeet vooral niet lief te zijn, schat. Dat weet je. En on chuchote. Misschien is het nonsens. Misschien is het absurd. Misschien zal niemand het geloven. Geloof het niet. Geloof jij wat het personeel zegt? Geloof mij. Geloof haar. Vertrouw haar. Twijfel niet aan haar. Mais on chuchote.“ zingt de dienster als minnares van de hertog. Via haar verneemt hij dat er het een en ander gefluisterd wordt over het leven van zijn echtgenote.  Hier komen we bij de maatschappijkritiek die twintig jaar later nog wel steeds van toepassing is: een man die er buitenechtelijke (seksuele) relaties op nahoudt, wordt als een viriel man beschouwd, een vrouw die dat doet, is een slet. Of hoe hetzelfde gedrag, maar gebezigd door de andere sekse een totaal andere beoordeling krijgt in onze maatschappij (wat op zich bewijs is van een samenleving die voornamelijk door mannen gedomineerd wordt).   

Verwijzing naar seks is er wanneer de hertogin “Breng me wijn. Breng me vlees. Breng me wijn. Steek me vol. Waarmee maakt niet uit. Maar kom. Kom binnen.“ zingt en een ober – hier een medewerker van een benzinestation – om seksuele handelingen vraagt.  Haar ondergang die eindigt in een jarenlang verblijf in een hotel zal er tevens voor zorgen dat Campbell zal vervreemden van de maatschappij : “Vroeger voelde het dienstpersoneel aan wanneer ze moesten gaan. Ze draalden nooit als ze niet langer gewild waren.“ zingt ze op het einde terwijl ze beseft : “de enige mensen die ooit goed voor me waren, werden ervoor betaald.“ In welke klasse je ook zit, er zijn altijd pro’s en cons in het leven, eigen aan de klasse waarin je zit. 

Adès compositie is lang geen hapklare brok, met een mengeling aan genres: musical, jazz, tango, cabaret, opera én niet zelden maakt hij gebruik van grote toonsprongen. In het orkest zorgen een piano, accordeon en werphengel voor een specifieke klankkleur. “Forget restrictions Legality No more commandments When your eyes are fixed on me.“ is met stip een van de betere songs die de ober mag zingen trouwens. 

Regisseur Mariusz Trelinski kiest ervoor om het proces door te laten gaan in de slaapkamer van de Hertog en Hertogin. Dat is veruit een van de beste vondsten die hij had. De Hertog is Rechter en “slachtoffer“ tegelijkertijd want gespeeld door dezelfde man in zijn pyjama (bariton Peter Coleman-Wright die zijn Muntdebuut laat optekenen). Een sterk beeld levert dat op dat vooral de hypocrisie aan het licht brengt (de Hertog ging zelf ook wel eens naar een bar waar er meer aangeboden werd dan enkel drank). 

Links van de tribune waar we zitten, is een rij met deuren die hotelkamers voorstellen, rechts zijn er darkrooms waar mannen wachten op seks.  Centraal op het podium is er ofwel een bar, een benzinestation, een showdecor, tv studio of hotelkamer te zien. Dat zorgt voor heel wat podiumwissels die opgevuld worden door links en rechts te spelen. Helaas zijn de zichtlijnen vanop onze ongemakkelijke tribunezitjes niet optimaal om alles goed te zien wat er zich afspeelt op de zijpodia. De podiumwissels op de scène, de keuze om de overigens uitstekende Zweedse sopraan Kerstin Avemo van pruik/personage te doen veranderen terwijl het publiek ernaar kijkt, het draaiend podium dat weinig toevoegt aan de voorstelling en zelfs onderbenut wordt (buiten zijn cabaretesk gehalte) in combinatie met de filmische manier om de scènes te benaderen (de opera start met The End, is vervolgens een flashback en eindigt met de Check Out) werkt eerder grotesk. 

Zeker, het kamerorkest – dat rechtsachteraan speelt - wekt (tijdens de rechtbankscène onder andere) de illusie op dat het een groots symfonisch orkest is. Kennelijk heeft de regisseur die illusie ook willen doorvoeren op scène door een klein verhaal dermate op te blazen tot een groteske uitvoering.  We konden ons dan ook niet van de indruk ontdoen dat veel regiekeuzes simpelweg niet werkten omdat het publiek het allemaal wat bevreemdend vond : een kameropera die zo groots geënsceneerd werd.     

< Bert Hertogs >