Recensie Kinderen van Nora ★★★1/2

Het gezin, de hoeksteen van de samenleving moet eraan geloven in Kinderen van Nora. De hoofdrol in deze voorstelling is ongetwijfeld weggelegd voor de deur die helemaal achteraan in de gang staat die centraal de scène in twee splitst, in een kamer rechts waar een houten buffetpiano staat en een kamer links. Een deur is het die hard dichtgeslagen wordt, die ook dient om stiekem buiten te sluipen, je een veilig gevoel moet bezorgen (met dat extra slotje), of een die de poort vormt naar de buitenwereld, naar kansen, naar dromen, zelfontplooiing, vrijheid. De scenografie is van de hand van de Duitse Hildegard Bechtler.

De jonge Britse regisseur Robert Icke – nog steeds ‘maar’ 33 en Ibsen Artist in Residence bij ITA – breidt verder op ‘Een poppenhuis’ van Ibsen dat in 1879 een ware hetze veroorzaakte. Een vrouw die de deur achter haar dichtsmeet en haar man verliet dat was du jamais vu toen. Icke opent zijn voorstelling met Nora die opnieuw haar man verlaat en toont erg confronterend welke impact een scheiding, of opgevoed worden door slechts één ouder, heeft op de kinderen. Drie hebben Nora (Claire Bender) en Torvald (Aus Greidanus jr.) er: Bobby (alternerende rol voor Jasmijn de Kloet en Kate Muda), Emmy (Marieke Heebink) en Ivar (Steven van Watermeulen).

Kinderen van Nora is heerlijk nostalgisch over de kindertijd, het frisse, en de verwondering (‘kijk het sneeuwt!’, spelletjes spelen als 1,2,3 piano hier ma-gi-straal gekoppeld aan het verhaal van Orpheus en Eurydice en verstoppertje spelen, wat dan weer geassocieerd kan worden met mensen die ‘wie niet weg is, is gezien’-gewijs het aftrappen) komen dan ook een aantal keer langs. De piano (waar Bobby op speelt) is niet alleen visueel maar ook in de soundtrack prominent aanwezig. De dreiging en spanning zit ‘m in de triller die er te horen is, slechts in een zeldzaam moment horen we een harmonieuze melodie. Daarmee zegt de muzikale keuze – het prima geluidsontwerp is van de hand van Paul Arditti - meteen alles, hoe vernietigend een breuk wel kan zijn en kinderen in dysfunctionele relaties stort. De voorstelling toont echter niet alleen de impact van een echtscheiding op de kinderen aan, maar ook andere zaken die tot onverwerkte trauma’s uit de kindertijd kunnen leiden.

Neem nu Emmy – ‘Ik geef les om tijgers groot te brengen’ - die gelooft dat haar moeder haar elk jaar een verjaardagskaart stuurt. Zij geraakt geschorst als docente omdat ze het deed met een zestienjarige jongen, net zoals ze vele jaren geleden ook een open relatie begon met Paul (Minne Koole). Wanneer ie met haar breekt omdat hij voor zijn vriendin kiest en dus een exclusieve relatie, weet ze niet wat ze hoort. Haar broer Ivar  - die geen aandacht kreeg van zijn moeder, zo wordt gesuggereerd in het met subtiele taalhumor flirtende: ‘Ik ruik rook. Emmy is er. En ik ben er ook.’ - krijgt dan weer de vraag van Alexi (Joep Paddenburg) wat hij voor hem is en krijgt daar een koel: ‘de duurste uitgavenpost op mijn bankrekening’ als antwoord voor terug. Hij betaalt voor seks en genegenheid dus. Zijn escort vindt dat er ondertussen een band is, en er gesproken kan worden van een relatie. Ivar blijft erop aandringen dat ie het geld aanneemt.

Vanuit het perspectief van de verlaten man, krijgen we te zien hoe vooral Ivar (die altijd in zijn bed plaste, wat je wel vaker ziet bij kinderen die psychologisch lijden in een gezin. Soms duikt het bedplassen ook plots terug op wanneer kinderen een tijdlang droog geweest zijn) opkijkt naar zijn vader omdat ie twee rollen plots op zich heeft moeten nemen en dat volgens hem met verve deed. Aus Greidanus jr. horen we in zijn rol dan ook tegen een ronduit fan-tas-tis-che Claire Bender als Nora stellen dat ie zich het wel anders had ingebeeld dat ‘tot de dood ons scheidt’ na de publicatie van haar boek wat ‘tot de dood van zijn eigenwaarde’ werd. Want in deze voorstelling is het Nora die een bestseller schreef over haar gezinsleven nadat ze voor een tweede keer er de brui aan gaf zodat ze zichzelf kon ontplooien, wat sommigen als feministisch beschouwen.

Het scènebeeld kent een tegenovergesteld verloop en wordt naar het einde toe voller, weliswaar met meubilair, maar daarom nog niet gezelliger. De koekjes (die Nora graag eet) worden hier hét symbool van de strijd die vrouwen gevoerd hebben. Van ze stiekem verstoppen en ervan eten (zonder dat manlief het mocht weten of er zwaaide wat! Terwijl mannen niet zelden de geheimpjes van hun vrouw en hun verstopplaatsen wel degelijk kennen maar daarover zwijgen), naar het ongestoord en wat provocatief in het zakje opeten op de sofa, tot het een gaste op een zilveren schoteltje aanbieden.

Kinderen van Nora is overigens het allereerste nieuwe toneelstuk dat wij na de lockdown zagen en dat behoorlijk wat fysieke scènes kent. De passie vooral tussen Aus Greidanus jr. en Claire Bender druipt eraf. Eros en thanatos schurken erg dicht bij elkaar aan wanneer zij verleidelijk uit de hoek komt en het bijna van dat is, terwijl de echtscheidingspapieren van beider personages wel op tafel liggen. Nora’s gevoelswereld wordt zo complexer en menselijk in zijn tegenstrijdigheden. Aus Greidanus jr.  zien we zijn personage een boog maken van een dominante man in het begin die Bobby zijn konijntje noemt en Nora respectievelijk eekhoorntje en leeuwerikje. Aan dieren dus geen gebrek in deze voorstelling die als troetelnaampje gebruikt worden en ook dienen om ze wat klein, lief en gehoorzaam te houden die vrouwen.

In een van de eerste scènes, spreekt en beweegt Claire wat als een eekhoorn en zet zich uiteindelijk op d’r knieën in haar gouden jurk terwijl ze prompt haar derrière in Aus Greidanus jr.’s  richting duwt. Het knappe in deze voorstelling is dat Icke alle handeling in dezelfde ruimte laat plaatsvinden, in het huis, wat voor de ene een poppenhuis, voor de andere een spookhuis is. Op die manier kan hij ook spelen met tijd, zo zien we de volwassen kinderen van Nora en Torvald spelen naast hun ouders die jonger dan zij zijn. Emmy (Marieke Heebink) huilt om de problemen die ze op relationeel gebied ondervindt. Wij horen dan Marieke, maar Nora (Claire Bender) hoort echter het geschreeuw van de kindversie van haar dochter Emmy. Verwijzen naar theater, doen alsof, toneelspelen doet de tekst overigens ook enkele keren zoals in: ‘We leven in een voorstelling’ en ‘Het lijkt alsof we doen alsof, er voorgeschreven rollen zijn.’ Kortom: er zitten behoorlijk wat lagen in dit werk.

Nora’s gitzwarte visie op het gezin luidt op het einde: ‘Familie. Het is de ziekte in het bloed die nooit zal genezen. En ieder van ons draagt kiemen.’ Wanneer Icke Nora de cirkel rond laat maken door ‘Het sneeuwt! Bobby genoeg!’ Claire te laten zeggen bij de start en Frieda Pittoors als de gepensioneerde Nora op het einde de verwondering in ‘Het sneeuwt!’ meteen laat overgaan in een streng, ja zelfs wat nors ‘Ophouden Bobby!’ laat de regisseur veel vrijheid aan de toeschouwer voor interpretatie of en in hoeverre Nora zich wel ontplooid heeft. Zo’n lieverdje of fijne moeder blijkt die Nora dus achteraf niet, waardoor Torvald enigszins in ere hersteld wordt. Torvald start dominant en bazig en wordt een fijne man, Nora start als een fijne vrouw maar eindigt kennelijk dominant en bazig (waarbij je je afvraagt of de kinderen toch niet beter af waren zoals de zaken gelopen zijn). Maar zij blijken alsnog het kind van de rekening. Niet in staat voor een duurzame relatie. Daarvoor werpt hun jeugd een te grote schaduw op hen, vindt de een geen geluk ook al zit ie er warmpjes in, en werkt de ander zich in financiële nesten door zich nostalgisch vast te klampen aan een fout beeld, een geromantiseerd verleden van een huis.

< Bert Hertogs >

Credits:

naar Henrik Ibsen
tekst en regie Robert Icke
scenografie Hildegard Bechtler
vertaling Peter van Kraaij, Maria Luttikhuis
lichtontwerp Tom Visser
geluidsontwerp Paul Arditti
kostuums Wojciech Dziedzic, Chiara Amaltea Ciarelli (stage)
particulier producent Joost en Marcelle Kuiper, Joachim Fleury, Familie Staal Fonds
met dank aan Philip Loubser Foundation
ondersteund door Ammodo

assistentie regie Gilles Groot, Tessa de Graaf (stage), Jack Bradfield (stage/observer)
assistentie dramaturgie Maria Luttikhuis
assistentie scenografie Ramon Huijbrechts, Leanne Vandenbussche
hoofd techniek Reyer Meeter
productieleiding Edith den Hamer
techniek Stijn van der Leeuw (1e inspiciënt), Emile Bleeker, David Logger, Manon van den Nouland, Stephan Pot, Erwin Sterk, Tim Vleugel, Ruud de Vos
kostuumatelier Farida Bouhbouh, Wim van Vliet (hoofd)
kleedwerk Jacolien Honders
kap & grime David Verswijveren 
uitvoering toneelbeeld Kloosterboer B.V., Levtec, Atelier Opera
castingadviezen Hans Kemna, Martha Mojet Kindercasting
kinderbegeleiding Anna Kostelijk
fotografie, beeldbewerking Dim Balsem
grafisch ontwerp Serena Kloet, studio ITA
publiciteit Ewa Chojecka