Recensie Voyeur ★★★★1/2

Een hartverscheurende voorstelling over het leven zoals het is in de jeugdinstelling. Die levert Verona Verbakel af met haar jongste monoloog Voyeur. Uit de originele tekst die voor een ander medium geschreven is, een boek van meer dan 600 bladzijden, puurde ze samen met Lies Pauwels een voorstelling van een uur waarin een hoofdpersonage haar liefdeloze kinderjaren een plaats probeert te geven in haar leven, door zowel de rationele als de emotionele kaart te trekken. Het resultaat is een verpletterende monoloog die je als kijker niet onberoerd laat. Zelden hebben we zo veel gesnotter gehoord als tijdens dat uurtje dat haar bijzonder aangrijpende voorstelling duurt. En of Voyeur dus binnen komt. In die mate zelfs dat we hopen dat het bronmateriaal ooit in boekvorm mag verschijnen.

Verbakel begint Voyeur door de deur hard dicht te slaan en een lichtbak aan te zetten. 2023 zien we. Vervolgens zal ze teruggaan naar 2000, het moment dat het meisje waarrond de voorstelling draait minderjarig was en met haar jongere zus een politie escorte kreeg naar de jeugdinstelling. Hun moeder had hen laten zitten. Het zou niet de eerste, laat staan de laatste keer zijn dat dat gebeurde. Dus namen de twee afwisselend de moederrol zelf voor hun rekening. De zus die bleek onder andere psychotherapeute, verpleegster en kuisvrouw voor hun moeder te spelen. Een moeder die ze zo erg hebben moeten missen in hun leven. Wanneer ze haar dochters bezocht in de instelling en hen voor de zoveelste keer zou verlaten, klonk het: ‘Je mag me niet achternalopen. Als je me nog wil zien, zal je me moeten laten gaan.’

In Voyeur kaart de theatermaakster het criminele sfeertje aan wanneer kinderen in zo’n situatie worden opgepikt met de zwaailichten aan. Maar niet alleen dat, over het leven in een jeugdinstelling laat ze geen spaander heel. Jongeren worden er constant in de gaten gehouden zodat het niet anders kan dat je gaat doen alsof.  Op het einde van de week wordt goed gedrag beloond met plastic prullaria wat sowieso een goede aanleiding vormt om jaloezie op te wekken bij anderen zodat je al meteen een volgende week met een schuld start als er ruzie van komt. Wie geen goed gedrag getoond had, kreeg immers een kruisje achter zijn naam staan en werd zo publiekelijk vernederd…

Speelgoed is er vacuüm verpakt wat het plezier om ermee te spelen tot een minimum beperkt, de witte leefruimte met heel wat materiaal in plastic onleefbaar. Er staat wel een groot tv-toestel. ‘Hoe groter het tv-toestel, hoe groter het nihilisme’ voegt Verbakel daar treffend aan toe. Dat de ik-persoon uit elkaar getrokken werd met haar zus, klaagt ze verder aan. De ene had een slaapplek aan het begin van de gang, de ander helemaal achteraan. Troosteloze slaapkamervertrekken waren het die iets weghadden van de psychiatrie, zo beschrijft ze ze.

Maar vooral ook de mannelijke dominantie komt aan bod in Voyeur (wat deels mee de titel van de voorstelling verklaart) omdat er meer jongens in de instelling verbleven dan meisjes. De twee zussen zullen samen in een lauw bad gaan, telkens op maandag. De ene zich zo positionerend tegenover de ander dat de ander niet blootgesteld zou worden aan de blikken van de jongens wanneer die zich voor een zoveelste keer ‘toevallig’ van klink vergist hadden. We proberen daarbij een beeld te vormen wat het met een jong meisje doet wanneer de jongens als hongerige hyena’s onder hun slaapkleed gluren. De stress, de angst die daarmee gepaard gaat, maar vooral: de privacy die jonge mensen kennelijk ook ontnomen wordt. In Voyeur krijgt de toeschouwer kortom een vernietigend beeld voorgeschoteld over het leven in een jeugdinstelling.

Van 2000 maakt Voyeur vervolgens een sprong in de tijd, naar 1997 en vervolgens 1998, de tijd dat de mooie benen van het dan zesjarige hoofdpersonage exclusief toebehoorden aan haar biologische vader en ze zich schuldig voelde toen haar rechterknie open lag omdat anderen dan haar benen te zien zouden krijgen. Wanneer ie later in de jeugdinstelling zou opdagen, wist de tiener hoe ze zijn charmeoffensief, zijn opgevoerd toneeltje kon doorprikken. Door haar Pokemonkaft te tonen die ze van haar stiefvader had gekregen die haar moeder had leren kennen toen ie als redder haar mama van de verdrinkingsdood had gered in het zwembad. Een cadeau kreeg ze van hem. Voor het eerst moest zij daar niets tegenover stellen. En haar benen? Die had ze in zekere zin teruggekregen door hem.

Wat opvalt in Voyeur is hoe het zelfbeeld van de nochtans mooie jonge vrouw aangetast blijkt. Als kind kan ze niet wachten ‘dat mijn schouders en vet zo ontwikkelen dat ze vanonder mijn spaghettibandjes komen piepen.’ Een vleselijk verlangen dat niet uitkomt, want ook op latere leeftijd zal de jonge vrouw moeten leven met een achterwerk waar nauwelijks vet aan is. Opmerkelijk vinden we dat. Voor zo’n strak lichaam zou elke vrouw willen tekenen, dachten we. Niet dus.

Wellicht kan dat vertekend beeld van je fysiek niet goed in je vel voelen als metafoor gelezen worden voor de state of mind van de ik-persoon op dat moment, al kan het er hoogstwaarschijnlijk ook wel in hakken wanneer je als kind snel snel wat kleren aangetrokken krijgt en je bij gebrek aan waardig en degelijk alternatief in een veel te groot kledingstuk gestoken wordt: ‘Ik zie eruit als een rugby speler. Liefdeloosheid gecompenseerd door schoudervulling.’

In de jeugdinstelling horen we dat de jonge zus voor de liefde koos, de zachtste jongen van allemaal die er rondliep. Het hoofdpersonage concentreerde zich op haar (huis)werk. We mogen hopen dat ook zij de liefde gevonden mag hebben of mag vinden. Want een intelligente gevoelige introverte vrouw verdient dat, en zeker een die een rugzakje met haar meedraagt. En niet in het minst omdat een rugzak dragen met twee de last verlicht.

< Bert Hertogs >